KABANATA 2

NAGING madilim ang buhay para sa akin nang nawala si Mama. Akala ko hanggang doon na lang iyon pero hindi pala. Naulit iyong tila bangungot para sa akin nang nawala si Papa. Mas masakit. Mas malalim ang hiwa na iniwan sa aking puso dahil alam kong hindi pa niya gustong umalis sa mundo dahil maiiwan niya ako. Biglaan ang pangyayari at hindi ako makapaniwala na dahil sa sobrang bigat ng akusasyon sa kanya inatake na lang siya at nawala na. 

Hindi ko nakuhang magpaalam. Ni hindi namin nakuhang makapag-usap kahit saglit. Ni hindi ko narinig sa kanya ang totoong dahilan kung bakit siya pinagbibintangan. Papa ko siya. Naniniwala akong hindi iyon magagawa ng Papa ko.

"W-wala na si P-papa..." gumaralgal ang boses ko at hindi ko na napigilan nang yakapin ako ni Tita Mayet. Iyong kapatid ni Mama.

Lumuwas siya pa Maynila para puntahan ako dahil ako na lang mag-isa ngayon sa buhay. Umiyak si Tita Mayet habang hinahagod ang aking likod. Huling lamay na ni Papa nang dumating siya. Dumating din ang ibang kapatid ni Papa. Hindi man kumpleto pero okay lang ang mahalaga sinubukan na ng iba na pumunta. 

Bumuhos ang ulan kasabay nang luhang aking nararamdaman. Hindi maawat ang hinagpis at muling naalala ang nakaaran. Parehong-pareho. Ganito kasakit nang nilibing si Mama. Nauulit ulit. Nararanasan ko ulit. Makirot sa dibddib. Hanggang sa umuwi na kami sa amin. Nagsi-uwian na rin ang ibang bisita maging ang mga kapatid ni Papa ay nagpaalam na.

Naiwan si Tita Mayet at uuwi sa susunod na araw pa.

"Kumain ka muna, Ava," yaya niya nang makita akong lumabas sa aking kwarto.

Ngumiti lang ako bilang pagbati at dumiretso na lang sa lababo. Alam kong magang-maga ang mata ko. Iniiyaka ko pa rin ang pagkawala ni Papa at kung ako lang. Ayoko nang bumangon. Gusto ko na lang magkulong.

Hindi na ko makapasok sa school dahil sa sitwasyon. Pakiramdam ko walang saysay ang lahat dahil wala namang magiging proud sa akin kahit na makatapos ako ng pag-aaral. Wala nang magchi-cheer sa akin.

"S-salamat po," sabi ko kay Tita nang umupo na para kumain.

"Papasok ka na ba bukas?" tanong niya nang magsimula na itong sumubo. Sinubukan kong kumain pero tila may bikig sa aking lalamunan. Nahihirapan akong lunukin ang pagkain. Nanunubig agad ang aking mata nang sumagi sa isip ko iyong ala-ala namin ni Papa.

Natahimik si Tita Mayet dahil nakita niyang nagpapahid na naman ako ng luha. Lumunok ako ng mariin.

"S-siguro p-po." Pumiyok ako at muling bumuhos ang luha. 

Napatayo na ako at naghilamos. Naawa ako sa sarili ko. Wala na akong magulang. Ulila na ko.

Natigil si Tita Mayet sa pagkain para daluhan ako at hagurin ang aking likod.

"Tanggapin na natin, Ava. Wala na siya. Wala na si Papa mo. Huwag ka mag-alala kasi alam ko na pinapanuod ka niya. Gagabayan ka niya. Hindi mo man siya makita pero nariyan lang ang Papa mo, Ava. Tahan na. Tutulungan kita na makatapos nang pag-aaral... Hmn?" alo niya sa akin sabay abot ng puting towel.

Huminga ako nang malalim at parang bata na nagpupunas nang aking luha.

"Nag-usap na kami ni Tito Rodrigo mo, pumayag siya na suportahan namin ang pag-aaral mo. Sisikapin naming mapatapos ka, Ava."

Binagsak ko ang mga mata sa sahig. Ang bigat-bigat ng aking pakiramdam. Niyaya ako ni Tita Mayet na sumama ako sa kanila pero hindi ako pumayag. Hindi ko maiwan ang bahay na kahit man maliit ay marami kaming memories dito. Kasama si Mama at Papa ko. Kahit masakit ayaw kong iwan dahil lang nasasaktan ako. Marami pa rin akong magandang ala-ala na masarap gunitain sa mga magulang ko.

"Sige, padadalhan ka na lang namin nang allowance, Ava."

Hindi ako tumanggi. Higit ngayon ay kailangan ko ng tulong pinansyal nila habang wala pa kong trabaho. Nakakolekta ako nang pera galing sa mga inabot sa akin noong namatay si Papa. Binabawasan ko para pambili ng personal kong pangangailangan. 

Bumalik ako sa school. Hindi ko na kasi kaya na manatili sa bahay buong araw dahil naalala ko talaga si Papa at Mama. Mas gusto kong maging busy kaya iyon ang ginawa ko. Para makalimutan ko 'yong sakit. 

"Next week ka na magsimula. Congratulations ulit, Ava."

Nakangiti ako nang lumabas mula sa kilalang fast food sa bansa. Nag-apply ako bilang working student dahil kaya pa naman ng schedule ko. Scholar naman na ako sa school ang kailangan ko lang ay allowance pa at makaipon para sa panahon ng tagtuyot ay mayroon akong madudukot.

Balak kong tanggihan na si Tita Mayet sa tulong niya sa akin kapag nagkaroon na ko ng sahod. Nahihiya ako na mang-istorbo nang iba lalo na hindi niya ako anak. May sarili pa siya na dapat pinaglalaanan nila ng pera.

Simula nang nawala si Papa hindi na ko lalo sumasama sa mga kaibigan ko. Subsob ako sa pag-aaral at sa pagtatrabaho. Tsaka ko na-realize na wala talaga akong kaibigan. Gabi-gabi ko napapanaginipan si Papa na hindi niya ginusto ang nangyari sa kanya. Na na-setup lang siya pero hindi ko alam kung saan ako magsisimula.

Ang naging dulot sa akin no'n ay iniiwas ko na lang ang sarili ko sa ibang tao. Natatakot ako na baka iyong kabaitan nila sa akin ay may kapalit. Baka tulad kay Papa, ganoon din ang gawin sa akin. Dadalhin ako sa kapahamakan.

Naglalakad ako habang sinisilip ang aking bag para sa susi ng bahay. 

"Ayan! Ayan si Ava!"

Nag-angat ako ng tingin habang hawak na ang susi na kanina ko pa hinahanap. Tinuro ako ng kapitbahay naming babae. Kumunot ang noo ko sa lalaking nakasalamin at nakasuot ng itim na coat. May hawak na briefcase.

"Bakit po?"

"Ikaw ba si Ava Dizon? Anak ni Nicanor Dizon?"

Tumango ako habang nakakunot ang noo. Kinabahan ako dahil nabanggit niya ang pangalan ni Papa.

"Ako nga po. Bakit po?" tanong ko.

Tumango ito at napatingin sa loob ng bahay ko. Ako naman ay napasulyap sa ilang kapitbahay na napatingin na sa amin.

"Ako si Attorney Tristan Calleja. Nandito ako para makausap ka. Pinadala ako ng pamilyang Li."

Mas lalo akong inatake nang kaba dahil sa apelyido na binanggit niya. Pinapasok ko siya sa bahay.

"Maupo po kayo," sabi ko at minuwestra ang kahoy na upuan.

Hindi ko alam kung aalukin ko pa ba siya ng tubig, o kape man lang. Binuksan nito ang attached case.

"Hindi na ako mapapaligoy-ligoy pa. Magbibigay nang tulong pinansyal ang Li family para sa'yo," anito sabay pakita sa kain nang bundle-bundle na pera sa ibabaw ng lamesa.

Nahigit ko ang aking hininga. Naguguluhan ako sa kung anong gusto nilang mangyari at bakit nila ako tutulungan. Hindi na ako nakaupo dahil sa pagkabigla. Involve ang Li sa drugs. Sila ang dahilan bakit nakulong si Papa kahit wala naman siyang kasalanan. Ramdam ko. Alam ko. Hindi magagawa ni Papa iyon pero hindi niya na-idepensa ang sarili niya dahil nabawiaan siya agad ng buhay.

Matapos nang ilang araw na nalibing si Papa. Nawala ang balita. Hindi nakulong ang kung sino man sa pamila Li dahil sa kulang na ebidensya at ang tinuturo talaga ay si Papa. Sobrang sakit. Ganoon na yata ang hustisya. Kapag may pera ka madali lang malulusutan ang kaso mo. Kapag wala kang pera makukulong ka kahit pa wala ka namang kasalanan talaga.

"B-bakit?"

"Naging mabuti at masipag na empleyado ang Tatay mo sa pamilya Li, hija. Itong halaga na ibibigay nila ay pagbabalik nang kabutihan—"

Pinutol ko ang sinasabi niya at naramdaman na ang panlalabo nang aking mga mata.

"Sandali, Attorney. Dalawang buwan nang patay ang Papa ko. Maski condolence po hindi ko narinig sa pamilya na pinagtrabahuhan ni Papa nang ilang taon tapos pupunta ka dito para bigyan ako nang tulong? Bakit po? Para saan? Nakokonsensya sila dahil Papa ko ang nakulong tapos namatay pa imbes na dapat iyong tunay na may sala? Sino? Si Mr. Li? Anak niya? Sino ba talaga sa kanila? Hindi magaga—"

Pumikit nang mariin si Attorney na tila ba napipikon at pinutol ang aking sasabihin.

"Ms. Dizon, walang sapat na ebidensya sa kanila. Kung totoong may kasalanan ang pamilya Li. Sana nakakulong na sila. Tanggapin mo na ang papa mo ang may kasalanan, Ms. Dizon. Siya ay miyembro ng drug syndicate at hindi alam 'yan ng employer niya. Na ginagamit ang sasakyan nila para mag-deliver ng droga."

Panay ang taas-baba ng aking dibdib dahil sa matinding emosyon. Tsaka ko lang na-realize na tumutulo na ang luha ko. Bumabalik ako sa nakaraan. At hindi ko matanggap na pinagbintangan ang Papa ko at nawala pa sa akin nang tuluyan.

Umigting ang aking panga.

"Hindi ko ho matatanggap 'yan. Para ko na ring tinanggap na masamang tao ang Papa ko. Hindi po 'yon magagawa ng Papa ko at paninindigan ko 'yan hanggang sa huling hininga ko. Makaka-alis ka na, Attorney," sabi ko at nilapitan ang pinto. Binuksan iyon.

Tinitigan niya lang ako. Hindi makapaniwala. Kinuyom ko ang aking kamao. Nagbaba ito ng tignin at ngumisi. Nainsulto ako sa ginawa niya.

"Makaka-alis na po kayo, Attorney," ulit ko sa kanya.

"Sigurado ka ba talaga? Balita ko, isa kang PolSci student. Kaila—"

"Dapat na ba akong matakot dahil pati 'yan ay inalam niyo? Paano mo nagagawang ipagtanggol ang mga kriminal? Sumumpa ka na susundin mo ang batas. Na hindi ka magsisinungaling," matapang kong pahayag ngunit panay ang hampas nang kaba sa aking dibdib.

Huminga ito ng malalim at tumango-tango sabay sara ng brief case. Tumayo siya at inayos ang suot na necktie.

"Alam mo, hija. Kapag naging ganap na abogado ka na tulad ko ay tsaka mo makikita ang tunay na mundo nang pag-a-abogado," sabi nito at nilagpasan ako.

Hindi ako nakapagsalita habang pinapanuod itong lumabas sa pinto. Nagmamadali kong sinara ang tarangkahan namin na yari sa kawayan.

Matapos akong kausapin nang attorney ng pamilya Li ay nakuha kong mag-search muli sa internet tungkol sa pamilya na pinagtrabahuhan ni Papa noon. Sumasakit ang ulo ko habang binabasa ang mga articles. Bumabalik ako sa dati kong emosyon nang malaman ko ang tungkol sa pagpapakulong kay Papa. Galit ako at dismayado. Tinigilan ko na ang ginagawa dahil wala naman akong mapapala.

Nagpatuloy ako sa pag-aaral at sinabay ang pagtatrabaho. Mabilis na lumipas ang apat na taon. Natapos ko ang kursong AB PolSci sa tulong ni Tita Mayet, pagiging scholar at pagiging kong working student. Pinahinto ko si Tita Mayet sa pagsuporta sa akin noong nasa second year na ako dahil kaya ko naman na, isa pa ay kailangan niya ng pera dahil buntis ito ulit.

"Sumama ka na, Ava!" yaya sa akin nang classmate ko pero umiling ako.

"May trabaho pa kasi ako," sabi ko sa kanila. Hindi na ko makikisali sa picture taking. Iniwan ko sila doon matapos ibalik ang toga at makuha ang aking gamit.

Hindi talaga ako pala-kaibigan na tao. Ang mga classmates ko iniisip na masungit ako o mataray. Hindi ko sila masisisi dahil hindi nga ako nakikipag-usap sa kahit na sino o nakikihalubilo.

Naglalakad ako sa hallway nang makita ang matangkad na lalaki, nakasuksok ang dalawang palad sa magkabilang bulsa nang pantalon nito habang nakasandal sa labas ng banyo nang babae. Naiilang tuloy ako kung papasok pa ba ako sa loob o hindi na muna. Nakatingala naman siya at nakapikit. Maputi ang kanyang balat at halatang nabibilang sa mayamang pamilya. Agaw pansin ang kanyang tindig at itsura.

May inaantay kaya siya?

Nagpatuloy ako sa paglalakad at pumasok sa loob. May tao sa kabilang cubicle kaya sa tabi ako pumasok. Hindi pa ako nakakaupo sa bowl nang marinig ang pagbukas sa kabila at ang lagaslas na ng tubig.

"Are you gonna live there, huh?"

Napatuwid ako nang upo nang marinig ang malalim na boses na iyon. Ang ganda sa pandinig nang boses niya pati ang pag-iingles nito.

"Wait lang, naghuhugas na lang. Ang atat mo talaga!" reklamo nang babae na kasama ko sa loob ng banyo.

Umiihi na ako nang magsalita ulit iyong lalaki.

"You always make me wait."

Umungol 'yong babae tanda nang reklamo. Pinatay nito ang gripo.

"Gosh, ewan ko ba kung bakit sinama pa kita. Hindi nga pala marunong maghintay ang isang Axl Blaze Li."

Napa-angat ako ng tingin nang marinig ang pamilyar na apelyido na palaging nagbibigay nang negatibong emosyon sa akin.

Pumasok ako sa law school after kong makakuha nang Bachelor's Degree. Ngayong nasa first year ako ay bigla ko na lang din na maririnig ang pamilyar na apelyido na iyon na para bang binalik agad ako sa nakaraan.

Ang lakas ng tibok ng puso ko. Pag-flush ko sa inidoro narinig ko na iyong reklamo ng babae at pagbukas ng pinto.

"Ito na po!"

Hindi ko alam kung dapat bang habulin ko at tignan sila ulit o huwag na. Mukhang hindi niya ako kilala. Isa pa, anong dahilan ko? Hindi naman maibabalik ng anak ng mag-asawang Li ang buhay ng tatay ko.

Nagtangis ang aking bagang habang nakatitig sa harap ng salamin. Naghuhugas ako ng kamay nang bumuhos ang ala-ala ni Papa sa aking utak. Hindi ko makakalimutan kung gaano siya naging mabuting ama sa akin at ganoon-ganoon na lang na nawala siya sa akin.

Hanggang ngayon baon ko pa rin ang trauma at hinanakit ko na hindi ko siya nakausap bago man lang siya mawala. Kaya pinagbubutihan ko 'yong pag-aaral ko para dumating ang panahon na ako ang tutulong sa ibang tao na hindi nila makuha ang hustisya nila dahil mahirap lang sila.

Kaya sa tuwing pumupunta ako sa banyo. Naalala ko 'yong magandang babae noong nakaraan. Kaya lang hindi ko siya nakikita. I got a feeling na kapag nakita ko siya. Makikita ko rin iyong bunso ng mga Li. Kaano-ano kaya niya?

"Ava!"

"Ha?" Napakurap-kurap ako nang mapabaling na sa classmate kong nagtawag sa akin habang nasa quadrangle.

"Kanina pa kita tinatawag. Sino ba tinitignan mo? Kinakabahan ako sa debate mamaya..." Inakbayan ako ni Marissa.

Pagtingin ko sa entrance sa kabilang building. Wala na siya. Hindi ako p'wedeng magkamali. Nakita ko silang magkasama. Si Axl Blaze at iyong magandang babae. Nanlamig nga agad ang tiyan ko.

"Sino ba hinahanap mo?" ulit ni Marissa at sinundan ang tingin ko.

Umiling ako.

"Let's go. Wala 'yon. Akala ko kakilala ko lang..." sagot ko at niyakap ang ilang libro na hawak ko kanina pa.

Hindi na iyon nasundan. Lumipas ang tatlong taon. Tsaka ko siya nakita. Everyone is talking about Chanel Lagdameo. She was one year ahead of me. Nakapasa siya sa bar exam at natulala ako habang pinagmamasdan ang malaking tarpaulin na kino-congratulates lahat ng mga bar passers.

Ewan ko kung bakit sa tuwing nakikita ko siya may kung ano sa aking puso. Naalala ko agad ang mga Li. Ganoon ba talaga? Na kahit na iyong masasamang tao ay nakukuha pa rin nilang pakisamahan? Hindi ko masikmura. Kung ako ay hindi ko kayang sumama sa ganoong klaseng pamilya kahit anak nila ay inosente pa. Pakiramdam ko lahat sila pare-parehong abusado sa batas.

"Congratulations, Ava! We are proud of you for being a Summa Cum Laude in your batch. South Cypress University Manila will give you a cash gift worth fifty thousand pesos..."

Natulala ako sa sinabi ng dean. Pinatawag niya ako at naroon din ang ibang professor sa loob ng kwarto niya. Hindi ko na nasundan ang iba niyang sinabi dahil tumatak sa isip ko 'yong bibigyan niya ako ng fifty thousand.

Totoo ba ito?

Hindi ko pa narinig na nagbigay sila ng cash sa mga may latin honors.

"Is this for real? I mean po, Dean. Hindi ko kasi alam na may cash gift reward po pala kapag may latin honor." Inayos ko ang suot kong itim na salamin sa mga mata.

Tumawa siya ng pagak at inilagay sa palad ko ang puting sobre.

"Oo, hija. Maswerte ka at naabutan mo ito. This is the first time na magbibigay ang school ng cash reward for latin honors sa law department. Congratulations, hija!"

Natulala ako at ngayon lang ako nakahawak nang ganito kalaking halaga. Mangiyak-ngiyak ako habang nagpapasalamat sa kila Dean. Mabilis kong ipinasok iyon sa bag ko.

I was trembling when I walked outside the office. Medyo praning ako na baka mamaya makuha ito sa akin. Malaking bagay ito para sa akin. I'm going to work while preparing also for bar exam.

"Ava, congratulations!" bati ni Tita Mayet nang tumawag sa akin habang naglalakad ako papunta sa main gate.

Natigil ako sa paglalakad para mas makausap ko siyang mabuti.

"Salamat, Tita. Kumusta po?"

"Okay naman kami. Anong handa mo? Padalhan kita ng panghanda kahit isang libo. Treat mo sarili mo, hija."

Ngumuso ako. Nakakahiya tumanggap. Alam ko namang kailangan niya ng pera rin.

"Tanggapin mo na. Minsan lang naman. Isa pa, ngayon lang kita nabigyan ng budget sa ilang taon na. Proud na proud ako sa 'yo. Malapit ka nang maging abogado. Sa wakas! Kaunti na lang. May abogado na sa pamilya..." Humagikgik siya.

Napangiti ako. Napatuwid ako ng tayo nang makitang naglalakad ang bunso ng mga Li papasok sa school. Makakasalubong ko pa siya. Dire-diretso ang lakad niya. He was wearing a black short sleeves paired with jeans and leather shoes.

Agad ang pagtahip ng aking dibdib sa kaba. Hindi ko na nga naintindihan ang sinasabi ni Tita Mayet dahil nagulo ang utak ko lalo na nang naglalakad na siya palapit sa akin.

"Ava?"

Hanggang sa ilang dipa na lang ang layo niya at naninigas ang katawan ko. Bumagsak ang mga mata ko sa sahig. Ang lakas ng pintig ng pulso ko.

"Ava!"

Nahigit ko ang hininga ng dumaan siya sa gilid ko. Nilagpasan niya ako.

"Ta?" Napabuga ako ng hangin matapos ang ilang segundo na tila ba hindi ako nakahinga.

"Sabi ko ipapadala ko sa Gcash 'yong pera pang-treat mo sa sarili mo."

"Ah, opo! Salamat po, ta!"

Pagbaba ko ng cellphone, nilingon ko ang bunsong Li pero wala na siya. Mukhang nakaliko na siya sa pasilyo. Napahawak ako sa aking dibdib.

Sa tuwing nakikita ko siya. Todo ang kabad ko. Nanlalamig ang tiyan ko at nagugulo ang buong sistema ko. Tuliro na ako nang matapos ang tawag. Awtomatiko akong lumingon para hanapin si Blaze pero hindi ko na siya nakita. Hindi dapat ako matakot o kabahan kapag nasa malapit siya pero hindi ko maiwasan. Awtomatiko ko na iyong nararamdaman. Wala sa sarili akong napahawak sa aking dibdib.