พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ ผลงานชิ้นไหนสะท้อนสังคมไทยยุคใด

ความทรงจำของผมเกี่ยวกับเสียงระนาดเอกยังชัดเจนเสมอเมื่อพูดถึงวิธีการแต่งเพลงของหลวงประดิษฐไพเราะ ท่วงทำนองหลักที่ท่านแต่งมักเริ่มจากการเคาะหรือดีดบน 'ระนาดเอก' เป็นเครื่องมือที่ทำให้ท่านได้ลองจังหวะ เมโลดี้ และการประสานเสียงแบบไทยอย่างเป็นธรรมชาติ ผมเคยอ่านเรื่องราวและได้ยินเล่าจากผู้รู้รุ่นก่อนว่าท่านจะนั่งหน้าระนาด ปรับจังหวะ ลองโน้ตซ้ำๆ จนได้เส้นเมโลดี้หลัก แล้วจึงขยายออกเป็นองค์ประกอบอื่นๆ ของวงปี่พาทย์ การใช้ระนาดเอกช่วยให้เมโลดี้มีความชัดเจนและไพเราะแบบที่เข้ากับสเกลไทย มุมมองของคนที่เล่นเครื่องดนตรีไทยให้ความรู้สึกว่าวิธีนี้ไม่ใช่แค่เรื่องความถนัดส่วนตัว แต่เป็นวิธีที่ทำให้ท่วงทำนองเข้ากับโครงสร้างของวงได้ง่ายเมื่อต้องเรียบเรียงให้เครื่องดนตรีชิ้นอื่นตาม ดังนั้นเมื่อพูดว่าเครื่องดนตรีที่ท่านใช้ในการแต่งเมโลดี้หลัก ก็มักหมายถึง 'ระนาดเอก' เป็นเครื่องมือแรกๆ ที่ท่านพึ่งพา จบด้วยภาพของท่านนั่งแย้มเสียงระนาดแล้วร้อยเรียงเมโลดี้ออกมาอย่างละเอียด — ภาพแบบนั้นยังทำให้ผมยิ้มได้ทุกครั้ง

ในมุมมองของแฟนหนังคนหนึ่งที่ตามงานของเขามาตั้งแต่เรื่องแรก ความโดดเด่นของสไตล์การกำกับของนวพล ธำรงรัตนฤทธิ์อยู่ที่การจับจังหวะชีวิตประจำวันที่ดูธรรมดาให้กลายเป็นสิ่งที่น่าจับตามองและคิดต่อ ผมชอบที่เขาไม่พยายามยัดความหมายหรือความอลังการใส่ฉาก แต่เลือกใช้มุมมองใกล้ตัว ใช้ภาพนิ่งและช็อตยาวสลับกับการตัดต่อที่รังสรรค์จังหวะให้เกิดอารมณ์เฉพาะตัว ตัวอย่างเช่นในภาพยนตร์อย่าง 'Mary Is Happy, Mary Is Happy' จะเห็นการนำเอาวัฒนธรรมดิจิทัลมาผสมผสานกับการเล่าเรื่องแบบทดลอง ทำให้เรื่องราวดูสดใหม่และไม่เหมือนใคร สไตล์ของนวพลมักจะมีโทนที่เป็นมิตรแต่แฝงด้วยความเศร้าเล็ก ๆ เขาเข้าถึงเรื่องราวเกี่ยวกับคนทั่วไป — คนทำงาน นักเรียน คนเมือง — ด้วยความเห็นอกเห็นใจแบบที่ไม่ต้องตะโกน ไม่เพียงแต่จะพูดถึงประเด็นสังคมสมัยใหม่เท่านั้น แต่ยังแสดงให้เห็นความเปราะบางภายในผ่านบทสนทนาที่ดูเป็นธรรมชาติและการแสดงที่ไม่โอเวอร์ แอ็คติ้งแบบไม่ปรุงแต่งนี้ช่วยให้ผู้ชมรู้สึกว่าตัวละครเป็นคนที่เราอาจเจอจริง ๆ ในชีวิตประจำวัน งานอย่าง 'Heart Attack' หรือในชื่อไทยที่บางคนรู้จักว่า 'ฟรีแลนซ์..ห้ามป่วย ห้ามพัก ห้ามรักหมอ' และ 'Happy Old Year' สะท้อนถึงความเหนื่อยล้า ความอยากเริ่มต้นใหม่ และการจัดการความทรงจำผ่านภาพที่เรียบง่ายแต่คม สิ่งที่ทำให้เขาน่าสนใจอีกอย่างคือการเล่นกับรูปแบบและเครื่องมือสื่อสารสมัยใหม่ บ่อยครั้งจะมีการใช้ข้อความบนหน้าจอ โพสต์โซเชียล หรือรูปแบบการสื่อสารที่ไม่ใช่บทสนทนาแบบเดิม ๆ มาช่วยเล่าเรื่อง ซึ่งทำให้ภาพยนตร์ของเขาดูร่วมสมัยและเชื่อมโยงกับผู้ชมรุ่นใหม่ได้ง่าย นอกจากนี้การเลือกใช้เสียงรอบข้างและเพลงประกอบที่ไม่ฉาบฉวย ช่วยสะกิดอารมณ์ในช่วงที่เหมาะสม ทำให้ฉากธรรมดากลายเป็นสิ่งที่ตราตรึงใจโดยไม่ต้องใช้องค์ประกอบยิ่งใหญ่ เมื่อคิดถึงงานของนวพล ผมมักรู้สึกว่ามันเป็นการชวนคุยมากกว่าการสอนหรือคำตัดสิน เขาให้พื้นที่แก่ผู้ชมในการตีความและเชื่อมโยงกับประสบการณ์ของตัวเอง เทคนิคและโทนที่เขาใช้ทำให้ภาพยนตร์ของเขาอบอุ่นแต่แฝงด้วยความคิด การดูงานของนวพลจึงเหมือนการนั่งคุยกับเพื่อนที่เล่าเรื่องชีวิตตรง ๆ แต่มีมุมมองที่ทำให้เราเห็นรายละเอียดใหม่ ๆ อยู่เสมอ — นั่นคือเหตุผลที่ผมยังติดตามและรู้สึกตื่นเต้นทุกครั้งที่มีผลงานใหม่ออกมา

เสียงระนาดที่แผ่วเบาแต่ทรงพลังชวนให้ฉันตามรอยประวัติของหลวงประดิษฐไพเราะจนอยากเล่าให้เพื่อนฟัง ชื่อของเขาเป็นเหมือนตราประทับของดนตรีไทยแบบดั้งเดิม—คนที่คุมเครื่องระนาดและวงปี่พาทย์ได้อย่างมีรสนิยมและความคิดสร้างสรรค์สูงสุด เขาเป็นครูสอนดนตรีที่ไม่ยึดติดกับแบบเดิมเสมอไป แต่กล้าปรับจังหวะ ลายเมโลดี้ และการประสานเสียงให้เข้ากับบริบทสังคมที่เปลี่ยนไป หลายเพลงที่ยังคงบรรเลงในพิธีการสำคัญของไทยล้วนได้รับอิทธิพลหรือผ่านการแปลงจากฝีมือของเขา ตัวฉันเองชอบนึกถึงบทบาทของเขาในฐานะสะพานเชื่อมระหว่างยุคเก่าและยุคใหม่—ไม่ใช่เพียงแค่คนทำให้ดนตรีอยู่รอด แต่เป็นคนที่ทำให้ดนตรีเหล่านั้นมีชีวิตขึ้นมาอีกครั้งโดยคงแก่นไว้ เขาสอนลูกศิษย์อย่างเข้มข้น ส่งต่อเทคนิคละเอียดอ่อน และสร้างมาตรฐานการฝึกที่กลายเป็นแบบอย่างต่อมาหลายรุ่น ผลงานและวิธีสอนของเขาจึงไม่ใช่แค่เสียงที่ผ่านหูเราไป แต่เป็นแรงกระเพื่อมที่ยังสะท้อนในครูและนักดนตรีไทยรุ่นหลังๆ เสมอ

เราโตมากับเสียงระนาดและซอที่มักจะมีชื่อของหลวงประดิษฐไพเราะลอยมาในบทเรียนดนตรีพื้นบ้านของโรงเรียน วิถีการยกย่องเขาไม่ได้จำกัดแค่รางวัลเชิงการแข่งขัน แต่มักเป็นการยกย่องเชิงเกียรติยศจากราชสำนักและหน่วยงานวัฒนธรรมของชาติ หลวงประดิษฐไพเราะได้รับการแต่งตั้งและมอบยศตำแหน่งทางราชการดนตรี รวมถึงการได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการยอมรับจากสถาบันสูงสุดของบ้านเรา ตลอดชีวิตงานเขาได้รับเชิญให้สอนและแสดงในงานราชพิธีหลายครั้ง ทำให้ชื่อของเขาผูกติดกับมาตรฐานของดนตรีไทยแบบประเพณี พอเขาจากไป การยกย่องก็กลายเป็นรางวัลในเชิงอนุรักษ์มากขึ้น เช่นการจัดการรำลึก การเปิดนิทรรศการ และการบรรจุผลงานของเขาเข้าไว้ในหลักสูตรการเรียนดนตรี ท้ายสุดแล้วรางวัลที่ชัดเจนที่สุดสำหรับคนอย่างเขาคือการที่ผลงานยังถูกเล่น ถูกศึกษา และยังคงเป็นมาตรฐานให้คนรุ่นหลังได้เรียนรู้

บอกตามตรง หนังสือชีวประวัติที่พาเราเข้าไปใกล้ตัวหลวงประดิษฐไพเราะมากที่สุดคือฉบับที่จัดพิมพ์โดยหน่วยงานราชการหรือสถาบันวิชาการ เพราะมักรวบรวมเอกสารต้นฉบับ ภาพถ่าย และบันทึกเสียงที่ตรวจสอบได้ครบถ้วน ผมชอบเล่มแบบที่มีการเรียบเรียงแบบเป็นทางการของหอสมุดหรือกรมศิลปากร เหตุผลคือข้อมูลไม่สะเปะสะปะ มีบริบททางประวัติศาสตร์และตารางเวลาเหตุการณ์ที่ชัดเจน เหมาะทั้งกับคนเพิ่งอยากรู้และคนที่ต้องการข้อมูลเชิงลึก เช่น รายการผลงานที่จัดทำเป็นระบบ การอ้างอิงถึงเอกสารต้นฉบับ และภาพประกอบที่ช่วยให้เห็นเครื่องดนตรี เสื้อผ้า หรือบรรยากาศในสมัยนั้น ส่วนตัวแล้วเมื่ออ่านเล่มประเภทนี้จะรู้สึกว่าได้ยืนอยู่ข้างหลังศิลปินคนนั้น มองเห็นทั้งความตั้งใจและบริบทของยุคสมัย ซึ่งช่วยให้เข้าใจเพลงที่เขาแต่งมากขึ้น เหมาะสำหรับใครที่อยากเอาข้อมูลไปอ้างอิง หรือตั้งใจศึกษาอย่างจริงจัง

ในสงคราม Marineford พลเรือเอก Kizaru ปรากฏตัวในฐานะหนึ่งในสามนายพลเรือที่ปกป้องฐานทัพเรือ เขาเล่นบทบาทสำคัญในการสกัดกั้นกองเรือ Whitebeard และพันธมิตร โดยเฉพาะการใช้พลังแสงที่รวดเร็วและรุนแรง การต่อสู้ที่เด่นชัดคือเมื่อเขาเผชิญหน้ากับ Marco '不死鳥' แม้จะถูกโจมตีด้วยพลังปีศาจ Phoenix แต่ Kizaru ก็ตอบโต้ด้วยการยิงเลเซอร์ใส่ Marco ซ้ำๆ แสดงให้เห็นถึงความสมดุลของอำนาจระหว่างนายพลเรือกับผู้บัญชาการกองเรืออันดับหนึ่ง การปรากฏตัวของเขาช่วยรักษาสมดุลการรบจนถึงช่วงสุดท้ายก่อนที่ Shanks จะเข้ามาแทรกแซง

พลเรือเอกใน 'วันพีช' เป็นเหมือนเงาที่คอยกดดันตลอด Wano Country Arc แม้จะไม่ปรากฏตัวบ่อย แต่การตัดสินใจของเขาเรื่องการไม่ส่งกองทัพเรือเข้าไปแทรกแซงโดยตรงสร้างความปั่นป่วนให้ทั้งฝ่ายโจรสลัดและรัฐบาลโลก การที่เขาเลือกให้ CP0 ลงมือแทนแสดงให้เห็นกลยุทธ์การเมืองที่ชาญฉลาด เขาเข้าใจดีว่าการเผชิญหน้ากับ Kaido และ Big Mom โดยตรงอาจทำให้สมดุลอำนาจโลกสั่นคลอน แต่การวางตัวเป็นกลางแบบแฝงเปี่ยมไปด้วยเล่ห์เหลี่ยม ผมชอบวิธีที่ Oda สร้างให้เขามีบทบาทแบบ 'ผู้เชี่ยวชาญเกมการเมือง' แทนที่จะเป็นนักสู้เต็มตัว

เคยอ่านบทสัมภาษณ์ของภีม วสุ พล ในนิตยสาร 'a day' ตอนที่เขาพูดถึงแรงบันดาลใจในการเขียนนิยาย 'ความสุขของกะทิ' น่าสนใจมากที่เขาบอกว่าตัวละครหลายตัวได้ไอเดียมาจากคนจริงๆ ในชีวิต เขายังเคยให้สัมภาษณ์ทางช่องไทยพีบีเอสในรายการ 'ถ่ายทอดวรรณกรรม' พูดถึงกระบวนการสร้างสรรค์งานว่าใช้เวลาศึกษาข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับท้องถิ่นไทยก่อนเขียนเสมอ ทำให้เรื่องราวมีรายละเอียดที่น่าประทับใจ ส่วนล่าสุดก็เห็นเขาแชร์ประสบการณ์ในเพจ 'นักเขียนมืออาชีพ' เกี่ยวกับการปรับตัวในยุคดิจิทัล