ใครเป็นผู้แต่งคุณหญิงย่า

กลิ่นชาในบ้านเก่ามักพาภาพคุณย่าขึ้นมาให้ฉันเห็นชัดกว่าใครอื่น ๆ ในครอบครัว และนั่นทำให้ฉันเชื่อว่าต้นแบบของตัวละครคุณย่ามักเกิดจากการรวมภาพจำหลายๆ อย่างเข้าด้วยกัน ฉันโตมากับเรื่องเล่าในครอบครัวที่หลากหลาย บางครั้งตัวละครคุณย่าในนิยายหรืออนิเมะก็เหมือนการรวบรวมท่าทาง น้ำเสียง และคำพูดที่เคยได้ยินมา เช่น ในหนังเรื่อง 'My Neighbor Totoro' ที่บรรยากาศความอบอุ่นและความใจดีของผู้สูงอายุถูกแต้มด้วยความเรียบง่ายของชนบท นั่นไม่ใช่ต้นแบบคนเดียว แต่มันคือการเย็บปะความทรงจำจากบ้านญาติ บ้านเพื่อน และคนในชุมชนเข้าด้วยกัน มุมมองที่มุมานะของฉันคือการยอมรับว่าตัวละครคุณย่าบางตัวอาจมีร่องรอยของคนจริง แต่ส่วนใหญ่คือการทำงานของผู้สร้างที่ต้องการสื่อความหมาย อย่างเช่นสีหน้าเมื่อเห็นหลาน หรือเสียงที่คอยชะลอเวลาให้ช้าลง ฉันคิดว่าการรู้ว่ามีคนจริงเป็นแรงบันดาลใจช่วยเติมความอบอุ่น แต่การที่ตัวละครถูกปั้นให้เป็นสัญลักษณ์ของการปกป้องและอดทนต่างหากที่ทำให้ย่าหลายๆ แบบฝังลงในหัวใจผู้ชมได้ยาวนาน

เคยสังเกตไหมว่าของที่ระลึกเกี่ยวกับคุณย่าส่วนใหญ่มักซ่อนตัวอยู่ในมุมเล็ก ๆ ของตลาดท้องถิ่นกับร้านแฮนด์เมดมากกว่าบนชั้นห้างใหญ่ ๆ เราเป็นคนชอบเดินตลาดช่วงสุดสัปดาห์ และมักได้ของที่ระลึกอบอุ่น ๆ จาก 'ตลาดนัดจตุจักร' หรือแผงขายของในย่านเก่า ๆ ของกรุงเทพที่คนชอบพูดถึงกัน เช่น ผ้าพันคอทอมือ หมอนสกรีนรูปครอบครัว หรือสบู่สมุนไพรที่ทำกลิ่นคุ้นเคยเหมือนยายทำเอง ของพวกนี้มักมาจากชุมชนหรือกลุ่มช่างฝีมือ ซึ่งทำให้ของขวัญมีเรื่องเล่าและสัมผัสพิเศษ เมื่อเลือกซื้อ ให้มองหาคำว่า 'แฮนด์เมด' 'OTOP' หรือร้านที่บอกแหล่งทำชัดเจน เพราะของที่มาจากชุมชนจะมีความหมายมากกว่าของที่ผลิตจำนวนมาก นอกจากนี้ร้านของที่ระลึกในพิพิธภัณฑ์หรือวัดบางแห่งก็มีของที่ออกแบบให้เหมาะกับผู้สูงอายุ เช่น ผ้าคลุมไหล่ลายไทย เบาะรองนั่ง หรือพวงกุญแจสลักชื่อ เลือกชิ้นที่ใช้งานได้จริงและดูแลรักษาง่ายจะถูกใจคุณย่ามากกว่า สรุปแบบง่าย ๆ ว่า ให้เริ่มจากการเดินตลาดท้องถิ่น แวะร้านแฮนด์เมด และมองหาป้ายรับประกันแหล่งผลิต ของขวัญที่มีความตั้งใจและเรื่องราวเล็ก ๆ เบื้องหลังจะทำให้การให้ของครั้งนั้นพิเศษกว่าการซื้อของแบรนด์เนมทั่วไป

ฉันเป็นคนที่ติดตามเพลงประกอบละครแนวครอบครัวอย่างตั้งใจ แล้วก็จดไว้เลยว่าในซีรีส์ 'คุณย่า' มีเพลงที่โดดเด่นจนขึ้นชาร์ตหลายเพลง โดยเฉพาะเพลงเปิดอย่าง 'หัวใจคุณย่า' ที่ยังคงวนอยู่ในเพลย์ลิสต์ของฉันจนถึงวันนี้ เพลงนี้ไม่ใช่แค่ทำนองติดหู แต่การเรียบเรียงใส่ออร์เคสตราเล็ก ๆ กับเสียงร้องที่อบอุ่นทำให้คนฟังมีภาพคุณย่าในหัวทันที พอออกอากาศแล้วสตรีมมิ่งพุ่งขึ้นอย่างชัดเจน และวิทยุก็ขอเล่นต่อเนื่องจนติดชาร์ตรายสัปดาห์ ส่วนอีกเพลงที่โดนคือบัลลาดแทรกฉากสำคัญชื่อ 'คืนที่ไม่มีเธอ' เพลงนี้ถูกใช้ในซีนอำลาที่คนดูจำได้ ทุกครั้งที่ท่อนคอรัสขึ้น ผู้คนก็แชร์คลิปสั้น ๆ กันเยอะจนทะลุชาร์ตเพลงโซเชียล นอกจากนั้นยังมีเพลงประกอบที่ปล่อยเป็นเวอร์ชันอะคูสติกในอัลบั้ม OST ทำให้ยอดดาวน์โหลดรวมกับสตรีมมิ่งช่วยดันตำแหน่งในชาร์ตรวมเพลงของปี ถึงแม้บางเพลงจะไม่ขึ้นอันดับหนึ่ง แต่การที่เพลงเหล่านี้ยังมีอายุยืนในเพลย์ลิสต์และถูกเอาไปคัฟเวอร์บ่อย ๆ ก็แสดงว่ามันได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของความทรงจำของผู้ชมจริง ๆ — นี่ล่ะเหตุผลที่ฉันยังเอาเพลงจาก 'คุณย่า' ไว้ฟังเวลาอยากคิดถึงบรรยากาศเก่า ๆ

ฉันสะสมสินค้าของคุณย่ามานานจนเริ่มรู้สึกเหมือนเก็บชิ้นเล็กชิ้นน้อยของเรื่องเล่าในบ้านเอาไว้เอง แรกสุดเลยที่โดดเด่นคือตุ๊กตาผ้านุ่มรูปคุณย่า ขนาดมีตั้งแต่พกพาได้จนถึงใหญ่เท่าเบาะนั่ง ทำลายละเอียดผ้าทอและลายปักบนผ้ากระโปรงทำให้จับแล้วรู้สึกเหมือนได้กอดคนในตระกูล เหมือนกันกับผ้ากันเปื้อนปักลายมือที่มีช่องใส่ช้อนส้อมและป้ายชื่อผ้า ผ้านั้นยังมาพร้อมกล่องของขวัญที่ออกแบบเรียบๆ เหมาะกับแจกเป็นของฝากในงานครอบครัว อีกอย่างที่ฉันชอบมากคือหนังสือรวมสูตรอาหาร 'เมนูจากครัวคุณย่า' ที่ทำปกหนาและเย็บห่วง เฉพาะเล่มพิเศษมีกระดาษแทรกเป็นกระดาษไขสำหรับคัดลอกสูตรโบราณ นอกจากนี้ยังมีชุดแก้วชาเซรามิกลายคุณย่า ปฏิทินตั้งโต๊ะที่รวมภาพถ่ายเก่า ๆ พร้อมคิวท์โน้ตของคุณย่า และแผ่นเสียงบันทึกบทเพลงหรือบทเล่าเรื่องที่บรรยายจากปากคุณย่าเอง ฉันมักจะหยิบปฏิทินมาเปิดดูในเช้าวันหยุดเพราะมันทำให้เชื่อมต่อกับความเรียบง่ายในวันวานได้ดี

ภาพ 'คุณย่า' ที่ฝังอยู่ในความทรงจำของชาวบ้านมักมีรากลึกทั้งจากความเชื่อพื้นบ้านและเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่ถูกเล่าใหม่จนกลายเป็นตำนาน คนในชุมชนมักยกย่องยกย่องผู้แก่เฒ่าเป็นแกนนำทางจิตใจและจิตวิญญาณ ดังนั้นตัวละครคุณย่าจึงเกิดจากการรวมกันของความเคารพต่อบรรพบุรุษ ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษ และบทบาทของผู้หญิงในครอบครัวที่เป็นทั้งผู้ให้คำปรึกษาและผู้ปกป้องบ้านเรือน ในมุมมองของฉัน ต้นกำเนิดที่ชัดเจนหนึ่งคือเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่ถูกสร้างเป็นสัญลักษณ์ เช่นเรื่องราวของ 'ย่าโม' ที่ถูกยกขึ้นเป็นวีรสตรีท้องถิ่นและกลายเป็นองค์ประกอบหนึ่งของภาพลักษณ์คุณย่าที่เข้มแข็ง อีกทางหนึ่ง 'แม่ย่านาง' และความเชื่อเรื่องผู้อารักขาเครื่องมือแบบต่าง ๆ ก็ช่วยหล่อหลอมให้คุณยายในนิทานมีทั้งด้านอ่อนโยนและด้านศักดิ์สิทธิ์ นอกจากนี้พุทธศาสนาเองก็มีนิทานสอนใจและเนื้อหาที่เน้นธรรมะของผู้ใหญ่ ทำให้บุคลิกคุณย่ามักผสมผสานทั้งความเมตตาและการชี้นำเชิงศีลธรรม สิ่งที่ทำให้ฉันหลงใหลคือความยืดหยุ่นของสัญลักษณ์นี้—มันสามารถเป็นทั้งผู้ให้คำสอน เป็นผู้พิทักษ์ หรือกลายเป็นผีจากเรื่องเล่าสยองขวัญ ขึ้นอยู่กับบริบทของชุมชนและยุคสมัย นั่นแหละที่ทำให้ตำนาน 'คุณย่า' น่าสนใจ เพราะมันสะท้อนทั้งอดีตและปัจจุบันของความสัมพันธ์ระหว่างคนกับบ้านกับความเชื่อของเรา

อ่านบทวิจารณ์ล่าสุดทำให้ฉันคิดถึงภาพรวมที่นักวิจารณ์พยายามสื่อมากกว่ารายละเอียดเดียวเกี่ยวกับ 'คุณย่า' ในเรื่องนี้ หลายบทความมอง 'คุณย่า' ในเชิงสัญลักษณ์เป็นตัวแทนความทรงจำของครอบครัวและความเปลี่ยนแปลงของสังคม เห็นเธอไม่ใช่แค่บุคคลธรรมดา แต่เป็นพื้นที่ที่เรื่องเล่าหลายชั้นพอกพูนกัน—บางคนอ่านว่าเธอเป็นเสียงของอดีตที่ถ่วงความก้าวหน้า ในขณะที่อีกฝั่งชี้ว่าเธอคือสิ่งเตือนใจของการทอดทิ้งข้ามรุ่น เหตุการณ์เล็กๆ ที่เธอทำในฉากสำคัญถูกหยิบมาเป็นหลักฐานว่าผู้เขียนตั้งใจใช้เธอเป็นกระจกสะท้อนค่านิยมสังคม ฉันชอบที่นักวิจารณ์บางคนเปรียบเทียบโทนของเรื่องกับ 'Tokyo Story' เพื่อเน้นประเด็นการดูแลและความเหินห่าง ขณะที่บทความอื่นเล็งไปที่มุมมองพลังอำนาจภายในบ้าน ซึ่งทำให้ฉันรู้สึกว่า 'คุณย่า' ถูกอ่านได้หลายชั้นและยังเปิดพื้นที่ให้ผู้อ่านตีความต่อไป

การพูดถึง 'ถงลี่เหย่า' แล้วนึกถึงการผจญภัยสุดคลาสสิกที่หลายคนติดงอมแงม ไม่มีข่าวเรื่องภาคต่ออย่างเป็นทางการ แต่ถ้าดูจากความนิยมและเนื้อเรื่องที่เหลือพื้นที่ไว้สำหรับการต่อยอด ก็เป็นไปได้ว่าเราอาจได้เห็นภาคใหม่ในอนาคต โลกของ 'ถงลี่เหย่า' มีรายละเอียดลึกลับมากมายที่ยังไม่ได้ขุดคุ้ย อย่างความสัมพันธ์ระหว่างเหล่ายอดฝีมือ หรือเบื้องหลังการเกิดของอาวุธวิเศษต่างๆ ซึ่งถ้ามีภาคต่อ น่าจะเติมเต็มมิติเหล่านี้ได้อย่างสนุกสนาน ส่วนตัวแล้วแอบหวังให้มีการนำเสนอในรูปแบบอนิเมะ เพื่อให้เห็นภาพการต่อสู้ที่ดุเดือดและสวยงามแบบเต็มตา

ถ้าชอบบรรยากาศโรงภาพยนต์แบบจัดเต็มพร้อมซับไทย แนะนำให้ลองไปที่โรงหนังใหญ่ๆ อย่าง SF Cinema หรือ Major Cineplex สาขาใหญ่ๆ นะ เคยไปดูที่พารากอนซีนีมาสุดอลังการทั้งเสียงและซับไทยคมชัดมาก แถมบางสาขายังมีห้องวีไอพีที่นั่งสบาย ราคาก็ไม่แรงเกินไปถ้าเทียบกับประสบการณ์ที่ได้ ส่วนตัวชอบไปดูวันธรรมดาช่วงบ่ายๆ เพราะคนน้อยกว่า เสียงไม่ดังเกินไปจนรบกวนการดู พวกสาขาในห้างอย่างเซ็นทรัลก็เข้าถึงง่าย เดินทางสะดวก แนะนำให้เช็คตารางเวลาล่วงหน้าเผื่อบางเรื่องอาจมีรอบซับไทยไม่บ่อยนัก