CHAPTER 3
Habang lumilipas ang araw at linggo ay napapadalas ang pag-alis ni Tiya Marita sa bahay. Madalas na kami lang ng mga pinsan ko at tiyuhin ang naroon. Kasundo ko naman si Maui, ngunit si Arah ay tila namana ang ugali sa kaniyang ina, lahat kasi ng mga mali kong nagawa ay agad nitong napupuna at isinusumbong kay tiya. Kahit papaano ay nasasanay na rin naman akong tinatrato niyang katulong. Kaso nga lang ay hindi ko matanggap ang iba nitong paratang tulad na lang nang pangungupit ko umano ng pera.
Halos magka-edad lang kami ni Arah, buwan lang ang tanda ko sa kaniya. Hindi ko maintindihan kung bakit tila abot hanggang langit ang galit niya sa akin gayong wala naman akong ginagawa sa kaniya. Hindi ko naman ginustong ikinukumpara kami ng mga kapitbahay namin. Palagi akong pinupuri kahit pa noong nagdadalaga pa lang ako, mas madalas nga lang nilang sabihin na mas gumaganda at mas lumilitaw na umano ang hubog ng katawan ko ngayon. Sinasadya pa yata ng iba na iparinig 'yon kapag nariyan si Arah. Hindi rin naman kasi ito namamansin ng mga kapitbahay at madalas niyang sinusungitan kaya siguro mas lalo siyang inaasar ng mga ito. Pakiramdam ko tuloy ay nabalot ng inggit at galit ang kaniyang puso. Pero kahit na gano'n niya ako kung tratuhin ay minabuti ko pa rin na pakitunguhan siya nang maayos.Alas onse na ng gabi ngunit abala pa rin ako sa mga gawaing bahay. Nag-iimbak na ako ng tubig dahil wala ng tagas tuwing umaga. Squater kasi ang lugar na tinitirhan namin, maingay, magulo at kabilaan mong maririnig ang madalas na away ng mga kapitbahay.
Nang masiguro kong natapos ko na ang lahat ng mga gawain ko ay tumungo na ako sa aking kuwarto at inihanda ang sarili sa pagtulog.
Nagising ako dahil sa mga yabag at kaluskos na narinig ko papalit sa aking kuwarto. Dahil sa sobrang pagod ay hindi ko na nagawang bumangon upang tingnan kung kanino nagmula ang kaluskos at yabag na 'yon.
"Baka dumating na si Tiya Marita," saad ko sa aking isip. Muli kong pinikit ang mga mata ko dahil na rin sa bigat ng talukap nito.
Tila naalimpungatan ako nang maramdaman kong may magaspang na kamay ang humahaplos sa mga hita ko. Napasinghap ako at mabilis na bumalikwas sa kama at nanlalaki ang mga mata nang maaninag ng kaunting liwanag ng ilaw ang mukha ni Tiyo Henry. Nalanghap ko ang amoy nitong alak na mabilis na umalingasaw sa silid ko.
"Tiyo Henry, ano po'ng ginagawa niyo?!" Sumiksik ako sa sulok ng kama habang pilit na dumidistansiya sa kaniya.
"Shh.. 'wag kang maingay, hindi ba't sinabi ko sa'yo na huwag kang tatanggi kung maniningil na ako kapalit ng mga pagtatakip ko sa iyo," halos pabulong nitong sambit sa akin. Batid kong lango ito sa alak dahil halos mabulol ito sa pagsasalita.
Sinubukan kong umibis ng kama upang makatakbo ngunit wala akong nagawa nang tuluyan siyang makalapit sa akin. Sa liit ng kuwarto ko ay wala akong pagtatakbuhan. Pilit niya akong iginagapos sa kaniyang mga bisig at pinagbantaang sasaktan kung sisigaw ako. Mabilis at sunod-sunod ang pakawala ko ng hininga dahil pilit niyang tinatakpan ang bibig ko. Nanghihina na rin ako dahil maraming beses na akong pumiksi ngunit parang bakal sa tigas ang mga bisig ni tiyo dahil hindi man lang siya tinablan sa mga sampal at kalmot ko. Nang tuluyan niyang matakpan ang bibig ko ay sinubukan ko pa ring magpumiglas upang makawala, subalit mabilis nitong nahawakan ang dalawa kong kamay at agad akong pinadapa sa kama. Ininda ko kaagad ang sakit nang puwersahan nitong hinuhubad ang suot kong bistidang pantulog. Paulit-ulit akong nagsusumigaw ngunit hindi nagsilbi dahil mas lalo nitong idiin ang kaniyang kamay sa bibig ko. Sinimulan niyang haplusin ang makinis kong balat. Halos bumaliktad ang sikmura ko sa sobrang pagkaasiwa sa ginagawa niya sa katawan ko. Kasabay nang pagpupumiglas ko ay ang pagragasa ng malalaki kong pawis at luha. Hinang-hina na ako at nauubusan na ng lakas ngunit patuloy pa rin akong lumalaban. Diring-diri ako sa sarili ko nang makalapat na ang labi nito sa leeg ko.
Hindi ko na namalayan kung paano ako nakahugot ng lakas at kung paano nakawala ang isa kong kamay mula kaniyang mahigpit na pagkakahawak. Nang may nakapa ang kamay kong matigas na bagay ay walang pag-aalinlangan ko iyong pinukpok sa kaniya dahilan upang mawalan siya ng ulirat. Hindi ko sinasadyang matamaan ang kaniyang ulo, nasa likuran ko siya kaya hindi ko alam kung saang parte ng katawan niya tatama ang alkansiyang de-kahoy na nakapa ko. Malapit na itong mapuno kaya mabigat at hindi gaanong maingay.Nanginginig ang mga tuhod ko, humahangos ako sa matinding pagod dahil sa pagpupumulit kong makawala. Hindi ko alam ang gagawin dahil hindi na ako makapag-isip nang maayos. Blangko ang isipan ko at hindi makausad sa nangyari."Ate Cailee.." Mula sa pagkabalisa ay bumalik ako sa aking sarili nang mahigpit akong niyakap ni Maui. Walang salita akong yumakap pabalik sa kaniya nang mas mahigpit. Pareho kaming humahagulgol at mas ramdam ko ang panginginig ng katawan niya.
"Ate, umalis ka na rito, alam kong matagal ka nang nagtitiis sa ginagawa ni papa sa iyo. Nasaksihan ko ang lahat ng nangyari, patawarin mo ako naunahan ako ng takot kaya wala akong ginawa kanina." Pahigpit nang pahigpit ang pagkakayakap niya sa akin habang binibigkas 'yon.
"Natatakot ako, hindi ko alam kung saan ako pupunta Mau." Muli akong napahagulgol. Punong-puno na ng luha ang aking pisngi at humahapdi na rin ang mga mata.
"Pumunta ka kahit saan, basta siguraduhin mong malayo rito sa atin. Kung maaari ay isumbong mo na lang si papa sa mga pulis, ate." Diterminado si Maui, matagal na rin pala niyang inoobserbahan ang masamang pagnanasa ng ama niya sa akin. Labing limang taong gulang na siya kaya't mulat na siya sa mga kakaibang pangyayari rito sa bahay. Kumalas kami mula sa mahigpit na pagkakayakap at nag-umpisang planuhin ang nararapat na gagawin.
Habang wala pang malay si Tiyo Henry ay tinulungan niya akong mag-impake ng mga gamit ko. Labis ang pasasalamat ko nang inabot nito ang perang inipon niya ng ilang taon para lang may magagamit ako sa pag-alis ko ngayong gabi. Hindi ko na iyon tinanggihan dahil alam niyang kakarampot lang ang baryang naipon ko sa aking alkansiya.
"Susuklian ko ito Mau, maraming-maraming salamat sa iyo. Pipilitin kong balikan ka, gagawa ako ng paraan upang magkita tayong muli," pangako ko sa kaniya.
Tumango siya habang patuloy na umiiyak. "Bilisan mo na ate, baka magising na si papa."
Nang handa na ako ay yumakap akong muli sa kaniya nang mahigpit. Kinakabahan ako pero kailangan kong maging matatag.
Si Maui lamang ang tangi kong kakampi at karamay sa tuwing nalulungkot ako. Taliwas sa ugali ni Arah, kahit ang kakarampot na pagkain nito'y hinahati pa niya upang pagsaluhan naming dalawa.Hindi ko na nilingon pa ang munting tahanan na ilang taon ko ring kinalakihan. Kahit puro pahirap at lungkot ang tanging alaala ko sa bahay ni Tiya Marita ay nagpapasalamat pa rin ako dahil kinupkop niya ako.
Lutang ang isip ko at tila wala sa sarili habang naglalakad sa tabing kalsada. Hindi ko na namamalayang malayo-layo na rin pala ang nilakad ko, hindi man lang ako nakaramdam ng pagod.
Hindi ko alam kung saan ako tutungo, malalim na ang gabi at ayokong makaisturbo kay Rina, ang tanging nasaisip ko lamang ay kailangan kong makalayo sa tahanan ng tiyahin ko. Gustuhin ko man na isuplong si Tiyo Henry sa mga pulis ay hindi ko magawa dahil sa awang nararamdaman ko para kay Maui, ama pa rin niya ito kahit papaano. Kalilimutan ko na lang nangyari. Simula ngayon ay kailangan kong maging matatag at magsikap upang buhayin ang sarili ko. Kung saan man ako dadalhin ng mga paa ko, sa lugar na 'yon ako magsisimula ng panibagong buhay."Kakayanin ko itong mag-isa, Diyos ko, gabayan n'yo po ako. Mama, Papa, tulungan niyo po ako," pagtangis ko habang nakatingala sa madilim na kalangitan.
Kasalukuyan akong nasa gitna ng isang mahabang tulay. Iilang sasakyan na lang ang dumaraan dahil malalim na ang gabi. Tinatagan ko ang loob ko kahit nababalot pa rin ng takot ang dibdib ko. Nang mapansin ko ang isang kulay puting van ay agad ko itong pinara. Agaran itong huminto at nagbukas ng bintana. Isang may edad na lalaki ang bumungad sa akin at agad na nagtanong kung saan ako pupunta. Hindi ko alam kung napansin nito ang namumugto kong mata, bigla kasing nag-iba ang ekspresyon ng kaniyang mukha nang masinagan ako ng ilaw mula sa dumaang sasakyan.Hindi ko alam ang isasagot dahil wala naman talaga akong ideya kung saan ako tutungo, kusa na lamang bumuka ang bibig ko at hindi ko rin maunawaan ang sarili kung bakit at paano sumagi sa isip ko ang lugar ng Davao City.
"Tamang-tama hija pauwi kami ngayon ng misis ko roon. Halika't sumabay ka na sa amin," saad ng mamang drayber. Ramdam ko ang malasakit sa tinig nito kaya hindi na ako nag-alangan pang sumampa sa sasakyan.
Nang sumakay na ako ay doon ko napansin ang kaniyang misis na nagising yata nang mag-usap kami ni manong drayber. Ngumiti ito sa akin at pinatabi ako sa kaniyang puwesto. Dumungaw ako sa bintana ng sasakyan at sa mga dinadaanan lang namin ako tumitingin upang makaiwas sa kanila at hindi makahalatang nagsisinungaling ako sa mga katanungan nila. Patuloy akong kinakausap ng mag-asawa at lahat ng isinasagot ko ay purong kasinungalingan.
"Sigurado ka bang tiyahin mo ang pupuntahan mo sa Davao? Miss, tutulungan ka namin. Magsabi ka ng totoo, bakit ganitong oras mo naman naisipang bumiyahe? Hating gabi pa lang ah," may pagdududang tanong ng ale.
Tumango lang ako at ngumiti, pero peke ang ngiti kong 'yon. Hindi ko na nagawang tumugon pa sa mga tanong nila, ayaw ko na ring humaba pa ang pag-uusap namin.Nang tumigil na ang ale sa pagtatanong ay unti-unti ko na ring naramdaman ang pinaghalong pagod at antok kaya tuluyan na akong pumikit hanggang sa hindi ko na namalayang nakatulog na pala ako.Pasikat na ang araw nang magising ako, mag-aanim na oras din ang nilakbay namin mula Cotabato City patungong lungsod ng Davao.
"Hija, narito na tayo sa lungsod ng Davao, saan ka ba bababa?" tanong ng mama. Bahagya pa itong lumingon sa akin. Pinagmasdan ko muna ang lugar at saka nagsalita.
"Puwede n'yo na po akong ibaba rito," saad ko habang pinipilit pa ring ngumiti.
"Hija, tawagan mo ako kung sakaling kailangan mo ng tulong ko, mayroon akong maliit na puwesto sa palengke, baka kailangan mo ng trabaho. Iba ang kutob ko sa'yong bata ka eh, sana ay nagsasabi ka ng totoo." Inabot nito ang maliit na papel kung saan nakalakip ang kaniyang cellphone number.
Tuluyan na akong nagpaalam at bumaba sa sasakyan matapos ko silang pasalamatan. Nang makaalis na sila ay huminga muna ako nang malalim. Hindi ko alam kung ano ang una kong gagawin. Nang maglakad ako at natapat sa isang karendirya ay sabay namang kumalam ang aking sikmura, hudyat na ako ay nagugutom na. Dahil hindi ko na matiis ang gutom ay nagdesisyon na akong kumain.
Matapos kong kumain ay matagal kong pinagmasdan ang numerong ibinigay ng ale.
"Miss, mayroon po ba kayong cellphone? Maaari po bang makitawag?" tanong ko sa babaeng serbidora sa karendiryang kinainan ko. Hindi naman ito nag-atubiling ipahiram ang kaniyang de-keypad na cellphone. Kumawala akong muli ng malalim na hininga at saka nagtipa ng mga numerong nakasulat sa maliit na papel.
CHAPTER 4"Mga guwapo't magagandang suki, patatas kayo riyan, may carrots din po preskong-presko pa!" hikayat ko sa mga mamimili na dumaraan sa puwesto ng amo ko.Isang taon na ang nakalipas nang tanggapin ko ang alok na trabaho ng mag-asawang nasakyan ko nang umalis ako sa bahay ng tiyahin ko.Maliban sa pagiging tindera ko ng mga gulay sa tindahan ng aking amo ay suma-sideline pa ako sa ibang puwesto tuwing may bakanteng oras. Sa tuwing may dumarating na mga truck na may kargang mga gulay ay kinokontrata ko na ang mga negosyante sa palengke bilang taga-linis at taga-balat ng mga gulay katulad ng mga itinitinda ko ngayon. Mayroon na akong boarding house na tinutuluyan at kahit papaano ay mayroon na rin akong kaunting ipon. Nakatulong ang pagiging kuripot ko at mga diskarte upang mapagkasya ko ang aking mga bayarin. Balak kong muling bumalik sa pag-aaral sa susunod na pasukan kaya kailangan kong makapag-ipon. Alam ko naman na libre lang mag-aral sa mga pampubl
CHAPTER 5Simula noong araw na 'yon ay madalas nang pumupunta sa puwesto ng amo ko si Daniel. Halos walang araw na hindi siya dumadaan sa akin upang abutan ako ng kung anu-ano. Kilala na rin siya nina Nanay Tonya at Tatay Manuel. Botong-boto ang matatanda dahil sa kabutihang ipinapakita ni Daniel sa akin at sa kanila.Matapos ang trabaho ko sa buong maghapon sa palengke ay nakaabang na rin siya sa dinaraanan ko pauwi upang ihatid ako sa boarding house na nirerentahan ko. Sa dalas ng pagsasama at pagkikita namin ay namalayan ko na lang ang sarili ko na nahuhulog na ang loob sa kaniya. Naikuwento ko na sa kaniya ang buo kong pagkatao, halos wala akong itinago mula noong bata pa ako hanggang sa kasalukuyan. Alam niyang ulilang lubos na ako dahil namatay ang mga magulang ko noong nagkaroon ng landslide sa lugar namin.Sa loob ng ilang buwan na nakasama ko siya ay pareho naming pinagtapat ang nararamdaman namin sa isa't-isa, at kalaunan ay hinikayat na niya akong lisanin
"Mama! Yehey! Naynay Josephine narito na po si Mama! Tuwang-tuwa ang anak kong si Angela nang sinalubong ako sa labas ng bahay. Kararating ko lang galing sa trabaho bilang tindera sa maliit na grocery store sa bayan.Anim na taon na ang nakalipas mula nang isilang ko si Angela, sa tulong ni Josephine, ang baklang nagligtas sa akin at nagdala sa hospital nang himatayin ako noon sa tabing kalsada ay maayos kong napalaki ang aking anak. Mag-isa na lang sa buhay si Josephine at kinupkop niya kami ng anak ko at itinuring na pamilya. Hanggang ngayon ay naging matalik kaming magkaibigan. Habang kumakayod ako upang may maitustos sa pangangailan ng anak ko at sa pang-araw-araw naming makakain, siya naman ang aligaga sa pag-aalaga ng anak ko.Magmula nang araw na dinala niya ako sa hospital ay hindi na niya ako pinabayaan lalo na nang malaman niyang mag-isa na lang din ako sa buhay. Dinala niya kami rito sa lungsod ng General Santos kung saan siya mag-isang naninirahan. 
Unti-unti nang dumarami ang tao bar at lumalalim na ang gabi. Sa sobrang pag-iisip ko sa sinabi ni madam ay nakalimutan ko nang tawagan ang anak ko. Madalas alas nuebe y medya siya natutulog, saka ko na lang naalala nang alas onse na kaya hindi ko na sila tinawagan pa upang hindi na maistorbo ang kanilang tulog."Miss, puwede ka bang i-table? Ang sexy mo naman ah, dapat ito 'yong tipo ng babae na binibigyan ng libreng drinks eh," saad ng isang lasing na customer sa akin nang maghatid akong muli ng ini-order nilang alak. Kanina kahit na hindi pa siya lasing ay nakakaasiwa na ang paninitig niya pero hindi ko na lang gaanong pinansin."Salamat po, pero hindi po 'yon ang trabaho ko rito," turan ko matapos na mailapag ang mga lulan na alak at yelo. Tatalikod na sana ako ngunit napasigaw ako nang maramdaman kong may kamay na tumapik sa pang-upo ko."Bastos ka ah? Buwisit ka!" bulyaw ko matapos siyang dampian ng isang malakas na sampal sa pisngi. Muli akong ibina
"M-mama.." Nagising ako nang marinig ang tila nahihirapang tinig ni Angela. Bumalikwas ako ng kama nang maramdaman ang matinding init ng kaniyang katawan. Nanginginig din ang kaniyang katawan at ang mga biluging mata ay mapungay habang nakatingin sa akin. Kinapa ko ang kaniyang leeg at noo at nakumpirma na inaapoy siya ng lagnat. Maputi ang balat ng anak ko katulad ng kaniyang ama kaya mapapansin kaagad ang pamumula ng kaniyang pisngi at labi."Anak ko ang taas ng lagnat mo!" Dali-dali akong bumangon at naglakad patungo sa kusina upang kumuha ng gamot at malamig na tubig. Naabutan kong nagluluto sa kusina si Josephine at nagtataka itong pinagmamasdan ako."Dai, anong nangyayari?" tanong nito."Ang taas ng lagnat ni Angge!""Ano?!" Iniwan nito ang pinipritong isda at mabilis na tinungo ang aming kuwarto.Kumuha agad ako bimpo at binasa ito sa malamig na tubig na inilagay ko sa maliit na palanggana.Si Josephine naman ang naghanda ng gamot na ipap
Wala gaanong customer ngayon dahil weekdays kaya hindi gaanong busy. Pinaikot-ikot ko ang mga mata sa paligid at isa-isang pinagmamasdan ang mga tao. Tumatak sa isipan ko ang sinabi ni madam at gusto kong matiyak kung totoo ba narito sa loob ng club gabi-gabi ang lalaking tinutukoy niya. Bawat sulok ay hindi ko pinalagpas ngunit wala naman akong nakitang tao na kakaiba ang ikinikilos. Simple lang rin naman ang hitsura ng mga naririto ngayon at wala naman akong makitang sobrang guwapo. Kung sabagay, lahat naman yata ng lalaki na pumapasok dito ay guwapo sa paningin ng bakla kong amo. Basta't alam niyang mapera ay pasadong-pasado na sa kaniyang panlasa.Alas nuwebe pasado na nang bigla akong nakatanggap ng tawag mula kay Josephine. Inaasahan ko nang anak ko ang bubungad sa akin sa kabilang linya, dahil sa sobrang sabik na makausap si Angela ay sinagot ko na muna ang tawag bago naisipang ihatid sa table ng customer ang tangan kong alak. Ngunit ganoon na lang ang pagtataka ko nang marin
Kinaumagahan ay iniwan ko na muna sa hospital si Josephine upang bantayan ang anak ko. Nagdala na rin kasi ako ng mga susuotin sa pagpasok sa trabaho, pero bago pa man ako tumuloy sa pinagtatrabahuhang grocery store ay dumaan muna ako sa paaralang pinapasukan ng anak ko upang ipaalam sa kaniyang guro ang nangyari."Naku, kawawa naman po si Angela, mommy. Pakisabi na lang po sa kaniya na magpagaling siya kaagad ha," malumay ang tinig na sambit ni Teacher Gladys. Bakas ang lungkot at awa sa kaniyang maamo't magandang mukha. Kaedad ko lang siya kaya napakabata pa ng kaniyang hitsura, hindi katulad sa akin na mabilis nag-matured ang mukha dahil maagang namulat sa iba't-ibang uri ng trabaho."Huwag po kayong mag-alala mommy, susubukan ko pong dalawin siya sa hospital upang iabot ang mga kopya ng mga lessons namin para hindi po siya mahuli sa topic namin," dagdag pa niya. Matalino ang anak ko kaya sigurado akong madali lang siyang makaintindi kahit na hindi na muna makakapasok. Kinder 1 pa
"Ako ba talaga 'yang nasa salamin madam?" Maging ako ay hindi makapaniwala sa repleksyon ng mukha ko sa salamin. Ibang-iba pala talaga ang nagagawa ng make-up at pag-aayos sa sarili. Siguro kung ganito na ako mag-ayos noon ay mas marami pa ang mangungulit sa aking matandang mayaman. "Heto oh, alak pangpalakas ng loob mo mamaya."Hindi na ako sanay sa alak kaya nag-alangan akong inumin ang inabot niya. Pero dahil kailangan ko nga ng lakas ng loob at kakapalan ng mukha ay wala akong choice kun'di ang inumin ang alak. Makakatulong din ito upang mabawasan ang pagkaasiwa ko.Kailangan ko ring kapalan ang mukha ko dahil sa plano ko. Hindi ko na ipapaalam kay Madam Bernadette na iyon ang gagawin ko mamaya.Nakatatlong bote ng ladies drink sko kaya medyo tumama na ang epekto ng alak. Nakausap na ito ni madam sa kabilang linya at sinabi nito na susunduin ako sa labas ng club.Paglabas namin ni madam sa kaniyang kuwarto ay halos sa akin agad nakapako ang tingin ng lahat.Nang maupo kami sa is