SIMULA

SUNOD-SUNOD ang patak ng luha. Bawat taghoy ay sinasabayan nang bawat patak ng ulan. Madilim na at malungkot. Kaliwa't-kanan ang nakapayong dahil sa matinding buhos ng ulan.

"Stella!" hiyaw ni Tita Mayet.

Katulad nila ako man ay umiiyak din. Naghihinagpis sa pagkawala ni Mama. Naroon lang ako sa tabi. Yakap ni Papa habang tahimik din itong lumuluha.

"Halika na, Mayet. Tanggapin na natin na wala na si Stella," sabi ni Tito Rodrigo kay Tita Mayet. Ang kapatid ni Mama. Hinila siya sa braso para makasilong ng maayos dahil nababasa na si Tita sa ulan.

Humahagulgol pa rin si Tita pero nakuha niyang umalis sa harap ng lapida ni Mama. Unti-unting umalis ang mga nakilibing. Naiwan kami ni Papa na basa na rin ng ulan pero tila ba tulad ko ayaw din ni Papa iwan si Mama doon. Kahit na ba lumalakas pa ang ulan.

"Papa..." tawag ko kay Papa dahil tila natulala na siya. Hindi na maayos ang pagkakahawak niya sa payong namin kaya mas lalo kaming nababasa ng ulan.

"S-stella..." garalgal ang boses ni Papa kaya pati ako na medyo natigil na sa pag-iyak ay napangiwi na at bumuhos din ang luha. 

Kumirot ang dibdib ko dahil nakita kong hirap na hirap si Papa. Kanina tahimik lang siya. Hindi nagsasalita. Hindi umiiyak pero nang unti-unti ng ibinababa ang kabaong ni Mama ay pumatak na ang kanyang luha.

Ang Papa ko na ni minsan hindi ko nakitaan ng kahinaan. Si Papa na hindi ko kailanman nakitang manghina at umiyak ay bigla na lang wasak na wasak ngayon dahil sa nangyari kay Mama.

"Kumain ka na."

Tahimik akong kumuha ng kanin. Napakurap-kurap ako. Nararamdaman ko ang pagkirot ng aking dibdib habang sumasandok na ng pagkain. Dapat na yata akong masanay na wala si Mama.

Noong nandito siya, palagi niya akong inaasikaso. Kahit na Grade 4 na ko si Mama pa rin ang nagsasandok ng ulam at kanin ko. Nag-iisa lang akong anak kaya alagang-alaga ako ng mga magulang ko. Ang atensyon nila ay nasa akin lang.

Ngayon, kami na lang ni Papa ang nakatira sa bahay ngayon. Dalawang araw pa lang naililibing si Mama pero para lang iyong kahapon. Maging ang panahon na hawak ko iyong kamay niya habang nasa hospital siya ay parang kailan lang din. 

Nanubig bigla ang aking mga mata.

"Ava, huwag kang umiyak. Malulungkot ang Mama mo kapag nakita ka niya na ganyan," sabi ni Papa habang kumukuha ng sarili nitong kanin.

Ngumiwi ang aking bibig at kinuskos ang mga mata.

"Wala naman siya dito, Papa. Paano niya ako nakikitang umiiyak?" inosente kong tanong.

"Nandito lang siya. Nanunuod sa atin. Hindi man natin nakikita pero nararamdaman ko binabantayan tayo ni... M-mama. Lalo ka na, kasi mahal na mahal ka niya." Pumiyok ang boses at namumula na ang mga mata ni Papa ng ipaliwanag sa akin iyon.

Binagsak ko ang mga mata sa plato at humikbi. Sinusubukan kong pigilan pero hindi ko magawa dahil nalulungkot ako. Paano ko pipigilan kung siya nga nanghihina din. 

Alam kong masakit para kay Papa dahil ngayon ko lang siya nakitang ganyan. Naririnig ko siya na umiiyak sa gabi. Katabi ko lang kasi ang kwarto niya. Kaya minsan gusto ko siya tabihan sa pagtulog at yakapin. Kaso hindi naman ako sanay na sweet kami ni Papa.

Kami lang ni Mama ang ganoon. Kaya kailangan kong sanayin ang sarili ko sa maraming bagay.

"Mag-iingat ka sa pag-uwi mo mamaya. Huwag ka ng maglakad. Ito, pamasahe mo sa tricycle. Mag-antay ka na lang ng kasabay. Kulang ito pang-special."

"Okay lang, Papa."

Niyakap ako ni Papa bago ko siya tinalikuran at nanakbo papasok sa gate.

"Ava! Si Papa mo naghatid sa'yo?" tanong ng nakasabay kong classmate.

Tumango ako at hindi na nagsalita pa nang kung ano. Ngayon lang ako ihahatid ni Papa dahil unang araw ko ulit sa pagbalik eskwela simula nang nagkasakit at namatay si Mama.

Malungkot akong kumakain ng tanghalian. Itlog na nilaga ang aking ulam. Hindi na nakapagprito si Papa. Naglaga siya ng itlog habang naliligo. Hindi naman kasi si Papa kumikilos sa bahay. Hindi rin siya talaga ang umaasikaso sa akin kaya nangangapa din siya. Ako din ang tinatanong niya.

Malungkot akong tumingin sa ibang classmate ko na pinuntahan pa sila ng Mama nila para maghatid ng tanghalian. Iyong iba pareho ko na pinapabaunan na lang. Noon kasi na buhay si Mama. Tuwing tanghali naghahatid si Mama ng pagkain ko. Para daw mainit pa at ganahan akong kumain.

Pilit kong nilunok ang pagkain. Para akong maiiyak dahil naawa sa sarili. Naiingit sa iba na mayroon pa silang ina.

Nagtapos ako ng grade school at nagkaroon si Papa ng bagong trabaho. Naging driver siya ng isang mayamang pamilya. Chinese ang mga amo ni Papa at minsan na akong nakapunta sa maganda at malaking bahay ng amo niya.

Nasanay na ako na wala si Mama. Natuto ako sa gawaing bahay na noon hindi ko naman alam. Naging independent ako dahil wala din naman akong pagpipilian. Laging wala si Papa dahil sa trabaho at gabi na lang kami nagkikita. Dati kasi siyang security guard sa kilalang pawnshop.

Napilitan akong kumilos at asikasuhin ang sarili. Simula ng napunta si Papa sa mga amo nitong Chinese ay nagbago kahit papaano ang buhay namin.

Hindi man sobrang hirap tulad noon, masasabi kong um-okay naman sa ngayon. Nabibili na ako ni Papa ng cake sa tuwing birthday ko. Ang baon ko ay naging fifty na ngayon samantalang dati sampu lang iyon.

Nagtapos ako ng senior high na may highest honor. Ganunpaman, ang teacher ko iyong nagsabit ng medals ko dahil hindi makakadalo si Papa gawa ng trabaho nito.

Lahat ng kamag-anak namin ay nasa probinsya. Huli ko silang nakita ay iyong nilibing si Mama. Oo nga pala, namatay ang mama ko dahil sa bukol daw sa ulo. Wala naman akong masyadong alam talaga noon pero ang tumatak sa isip ko. Mahirap na klase ng sakit iyon at kailangan ng malaking halaga para ma-operahan agad si Mama. Dahil sa kahirapan kaya napabayaan. Hindi agad napagamot. Hanggang sa tuluyan na niya kaming iwan.

Tumalon ako sa tuwa nang sabihin ni Papa na pumapayag na ito sa kurso kong political science. Noon pa, gusto ko ng mag-abogado pero sabi ni Papa pumili ako ng ibang kurso dahil hindi niya iyon kaya.

Kaya ganoon na lang ang tuwa ko nang sabihin niya na ituloy ko na. Mag-e-enroll pa man din sana ako bukas sa kursong BSED pero mukhang magbabago na.

Ilang buwan pa naman akong malungkot kasi gusto ko talaga maging isang abogado. Sabi ko nga kapag nakatapos ako at nakahanap ng trabaho. Kung kaya ko pa, mag-aaral talaga ako ulit at itutuloy ko ang pangarap ko pero mukhang si Papa na ang gagawa ng paraan para maabot ko ang pangarap ko. 

“Mag-aral ka ng mabuti. Alam ko na masaya ang Mama mo dahil pinayagan kita sa kursong gusto mo.”

Ngumiti ako at niyakap ng mahigpit si Papa. Simula ng nawala si Mama ay naging malambing na ko sa kanya. Mas naging open ako sa sarili kong ama.

“Pagbubutihan ko, Papa!” mangiyak-ngiyak kong sabi.

Ganado ako mag-aral. Naniniwala ako sa sarili ko na kaya ko. Kaya nang nagsimula na ang pasukan pag-aaral lang talaga ang inatupag ko.

“Ava! Sama ka na mamaya! Mag-iinuman sa bahay nila Peter,” yaya sa akin ni Aisha. Classmate ko.

Umiling ako habang nililigpit ng mga gamit. May isang oras na break kami. Pagkatapos ay sunod-sunod na ang klase. Dalawang major subjects at isang minor mamayang alas-kwatro ng hapon. Kanina pa nila pinag-uusapan ang tungkol sa inuman. 

Noong nakaraang araw kasi ay nagpunta na sila sa bahay ni Peter at panay ang kwentuhan nila tungkol sa mga nangyari.

“Minor subject lang naman ‘yon! Tsaka baka wala ulit si Maam.”

Umiling ako ulit at ngumiti.

“Hindi p’wede kasi. Sa susunod na lang.”

“Hayaan niyo na si Ava! Kita niyong studious ‘yan. Basta, pakopya na lang sa assignments,” ani ni Ainnah.

Hindi ako sumagot at nagpanggap na abala sa pagsuksok ng gamit ko sa bag. Nakakaramdam ako ng pagka-unfair. Nag-aaral ako nang mabuti. Hindi ako nagka-cutting. Tapos sila tamang gala lang at umaasa nang makakakopya sa akin. Ayaw man lang maghirap.

Nagpapakopya naman ako kaya lang na-realize ko nitong huli. Niloloko na lang ako. Ginagamit. Tinatabihan para sa mga sagot.

“O, Pa! Galing ‘to kila Bossing?” tanong ko ng makita ang mga tupperware na may lamang pagkain.

Tumango si Papa. Kauuwi lang niya galing sa trabaho. Paiba-iba kasi minsan ang oras ng trabaho niya dahil nga on-call driver. Hindi naman pumayag si Papa na stay-in sya dahil nga maiiwan ako sa bahay. Pero parang ganoon na din naman. Kasi palagi siyang umaalis. Minsan madaling araw. Minsan buong araw o maski sa gabi ay wala siya. 

“Oo, birthday ng bunsong anak nila. Kaya heto maraming tira. Inutusan kami ni Sir ibalot na lang kaysa mapanis.”

Tumango ako at nakangiting tumulong sa paga-unpack ng mga pagkain. Saktong-sakto hindi pa ko nakakain. Magsasaing palang sana ako. Kaso sabi ni Papa pauwi na daw siya.

Mayroong panahon na kapag may handaan sa amo nila Papa. Nag-uuwi siya ng pagkain. Minsan bawal kapag daw inutos ni Maam.

Matuling lumipas ang dalawang taon. Pasok pa rin lagi ako sa dean’s lister. Akala ko tuloy-tuloy na ang magandang buhay namin ni Papa. Pero hindi pala.

“Totoo ba, Ava? Aba, nasa balita si Papa mo! Miyembro pala ng malaking sindikato!“ sabi ng kapitbahay namin na pinuntahan pa ko sa bahay namin para lang itanong sa akin ang tungkol doon. 

Kanina habang naglalakad ako pauwi sa amin. Pinagtitinginan na ko ng ibang kapitbahay namin. May alam na pala sila. Ako, wala pa. Kagagaling ko lang kasi sa school. 

Binundol ako ng kaba. 

“Hindi ko po alam. Hindi po masama ang Papa ko, Ate.”

Dumami iyong nakiusosyo na kapitbahay nakikibalita. 

“Eh kung ganoon patunayan niya. Naku mahirap yata kasi nakitaan siya ng droga sa sasakyan! Iyon ba ‘yong laging inuuwi ni Papa mo dito? May droga pala ‘yon?” tanong nang isa at nagtanguan silang lahat.

Mangiyak-ngiyak ako dahil pakiramdam ko kahit anong sabihin ko hindi sila maniniwala. Hindi dapat ako umakto ng ganito dahil ang pinili kong kurso ay pag-aabogado. Dapat matapang ako.

Ganunpaman, kabado talaga ako. Lalo na ako iyong nandito sa sitwasyon ay ako at ang Papa ko ‘yong inaakusahan.

“Mag-a-abogado ka ‘di ba? Ayan na! Tulungan mo ang Papa mo!”

Iniwan ko silang lahat doon dahil tinatawagan ko si Papa kung nasaan siya. Dahil wala na sa TV ang tungkol sa balita sa kanya. Nanuod pa ko sa internet para malaman kung saang presinto siya. 

May naipon ako kahit papaano kaya nakuha kong bumiyahe papunta sa police station sa Cavite. Kaya lang pagdating ko doon ay maraming mga reporters! Hindi ako makasingit. Malaking case daw ito dahil malaking sindikato ang involve at ang Chinese na amo ni Papa ay nadawit din dahil sa kanila nagtatrabaho si Papa. Bukod doon, sasakyan nila ang gamit ni Papa nang bumiyahe ito papunta sa Cavite. 

Iyon pala may karga siyang mga droga. Hindi ba niya ‘yon alam? Marami akong gustong itanong. Masasagot lahat ng iyon kung makakausap ko siya. 

“Papa ko po kasi ang nakakulong, Sir! Gusto ko makausap ang Papa ko!” 

“Papa daw niya!“ dinig kong sabi ng reporter.

Umiling ‘yong pulis. Nasa harap lang ako ng police station. Hindi ako makapasok dahil bawal daw tumanggap ng kahit sinong bisita.

“Paanong bawal? May karapatan ako bisitahin ang Papa ko! Hindi pa siya nahahatu—“

“Miss! Ikaw ba ‘yong anak ni Mr. Dizon? Alam mo ba ang tungkol sa pagiging involve niya sa sindikato?”

Hindi ko na nakausap ‘yong pulis dahil nga sa dinumog ako ng media!

"Miss!" sabay-sabay pa sila sa kakatawag sa akin at pinalibutan na ako. Imbes na mahabol ko pa iyong pulis ay hindi ko na nagawa. Gabing-gabi na. Napilitan na din akong umuwi at wala man lang akong napala!

Tikom ang aking bibig habang nasa biyahe. Inaantok na ko sa pagod pero hindi ko magawang makatulog dahil sobrang sakit ng ulo ko. Hindi pa mawala sa isip ko ang maraming tanong at hindi pa rin ako mapakali hanggat hindi ko nakakausap o maski nakikita ni anino ng papa ko.