Paano Gamitin Ang Payak Maylapi Inuulit Tambalan Sa Pangungusap?

Sa mga pagkakataong binabasa ko ang mga akdang pampanitikan, madalas akong naiintriga sa tamang paggamit ng mga anyo ng salita. Ang kahulugan ng 'payak', 'maylapi', 'inuulit', at 'tambalan' ay mga mga principal na anyo ng salita sa Wikang Filipino. Ang ‘payak’ ay mga salitang walang anumang panlapi, halimbawa, 'bata' o 'aso'. Ang ‘maylapi’ naman ay may panlaping idinadagdag, tulad ng ‘mabait’ kung saan ang ‘mabait’ ay mula sa salitang 'bait' na may panlaping 'ma-'. Ang ‘inuulit’ ay tumutukoy sa mga salitang inuulit upang bigyang-diin ang ideya, gaya ng ‘bata-bata’, habang ang ‘tambalan’ ay nag-aangkla ng dalawang salitang buo upang bumuo ng bagong kahulugan, gaya ng ‘bahay-kubo’. Alam mo, mabuting pag-aralan ang mga anyong ito dahil ito ang mga batayan ng mas komplikado pang mga konsepto sa gramatika sa ating wika. Sa tuwing nag-aaral ako nito, naiisip ko kung gaano kahalaga ang mga detalye sa pagkontrol ng ating komunikasyon sa ating sariling wika. Sa pagkakaroon ng kaalaman hinggil sa mga anyo ng salita, mas magiging madali ang pagbuo ng mas makulay na mga pangungusap at ang pagpapahayag ng ating mga kaisipan sa mga iba. Isipin mo na lang, sa mga oras na hindi tayo nag-uusap, ang mga salitang pinili natin ay nagsasalita para sa atin mesmo. Sa mga uso ngayon sa mga social media, kapansin-pansin na ang istilo ng pananalita ay madalas sumasalamin sa ating pagka-Filipino. Kung talagang gusto mong maging mahusay sa kung ano ang sinasabi mo, ang pag-unawa sa mga anyong ito ay malaking tulong. Hindi lang ito relevant depinisyon, kundi isa ring napakahalagang aspeto ng ating pagkatao bilang mga Pilipino. Kaya't sana, hanapin din natin ang ating identidad sa mga salitang ginagamit natin araw-araw.

Sa pag-aaral ng wika, may mga pagkakataon talaga na lalo tayong nahihirapan dahil sa dami ng gamit na salita at mga anyo nito. Isang magandang halimbawa ng komplikadong bahagi ng ating wika ay ang pag-classify ng mga payak, maylapi, inuulit, at tambalang mga salita. Sa madaling salita, may sariling kasaysayan at pag-unlad ang bawat isa sa kanila. Ang payak na salita ay karaniwang tumutukoy sa mga salitang walang panlapi at direktang naglalarawan ng isang konsepto—parang mga batayang materyales na nagbibigay buhay sa ating sinasabi. Kung nasa isang mas masalimuot na sitwasyon, pero, maaaring magkakawindang-windang ang iilang tao sa pagkakaiba ng maylapi at payak na form. Kapag sumilip tayo sa maylapi, makikita natin ang mga salitang dinagdagan ng mga panlapi, na parang sinusuportahan ng sariling talino at imahinasyon. Ang mga ito’y hindi lamang simpleng binuo; puno ito ng lalim. Halimbawa, ang salitang ‘sulat’ ay nagiging ‘sumulat’ kapag nilagyan ng panlaping 'um'. Isa pa, ang 'bata' ay nagiging 'mga bata' na nag-uugma sa pagiging marami. Samantalang ang ‘inuulit’ naman ay nauugnay sa mga salitang may ulang bahagi, gaya ng ‘buli-buli’ na tila inilalarawan ang isang mas malamig na anyo ng pag-dodoble. Ang tambalan naman ay nagpapaalam sa atin na ang pinagsamang mga salita ay nagsasama ng ibig sabihin, tulad ng ‘asok’ mula sa ‘asong’ at ‘kagubatan’. Ang laban ng mga uri ng salita sa ating bokabularyo ay sobrang interesting. Bawat isa ay may kanya-kanyang historia, kaya naman sa gitna ng mga payak at kombinasyon nito, nadarama natin ang ipinapahayag na mensahe. Sa huli, ang pag-unawa sa kanila ay hindi lang tungkol sa tamang paggamit, kundi pati na rin sa sining ng pagbabalaka ng mga salitang bumubuo sa ating kultura. Sa akin, ganito rin ang nararamdaman ko sa mga kwento sa mga anime at nobela. Sinasalamin nila ang masalimuot na estruktura ng ating wika na sa pamamagitan ng iba't ibang anyo, nabubuhay ang bawat kwento. Iba’t ibang antas ng pag-unawa at instrumento ito para sa mga tagapagsalita. Sa huli, bawat salita ay nagiging sulyap sa ating lokal na ugnayan at dapat ito ay pahalagahan sa parehong ugali ng paglikha at pagsasalita.

Sa pag-aaral ng payak, maylapi, inuulit, at tambalang mga salita, isang masayang pakikipagsapalaran ang naghihintay sa akin! Sabi nga, parang pagbuo ng puzzle—kailangan mong malaman ang tamang mga piraso upang magtagumpay. Una, mahalaga ang pagkakaunawa sa kahulugan ng bawat uri. Ang payak ay mga salitang walang kayarian, samantalang ang maylapi ay pinagsama-samang payak na salita. Halimbawa, ang ’bahay’ ay payak, habang ang ’tahanan’ ay maylapi at nagmula sa salitang ‘bahay.’ Kailangan mo rin tingnan ang ‘inuulit,’ kung saan inuulit ang isang bahagi ng salita tulad ng ‘bata-bata.’ Kung susubukan mo, makakatulong ang mga flashcards! Maglagay ng mga payak at maylaping halimbawa sa isang tab ko at subukan ang mga ito sa kapwa mo estudyante o kahit sa iyong pamilya. Kapag nag-aral ako ng mga tambalan, tuwang-tuwa ako sa kanilang mga nag-uugnay na kahulugan. Ang tambalang salita ay pinagsasamang mga payak na salita upang makabuo ng bagong kahulugan, tulad ng “pusa + kutitap = pusakititap.” Sa mga ganitong pagkakataon, masaya akong gumuhit o gumawa ng mga halimbawa sa isang kwaderno. Kahit na sa simpleng mga larawan at kwento, nalalaman ko ang kanilang mga kahulugan. Paminsan-minsan, nagbabaon ako ng mga talahanayan para mas madaling tingnan ang mga halimbawa at katangian ng bawat uri upang maging mas interactive ang pag-aaral. Sa huli, ang pag-aaral ng mga salitang ito ay hindi lamang tungkol sa mga libro; nagiging mas masaya ito kapag may kasama kang ibang tao. Halimbawa, ang mga kaklase o mga kaibigan ay pwedeng mag-aral kasama, sabay na mag-imbento ng mga bagong salita o kwento. Kaya, huwag kalimutan na maging malikhain at tangkilikin ang bawat hakbang ng iyong pag-aaral!

Iba’t ibang pook sa ating kultura ang nagtataglay ng mga halimbawa ng payak, maylapi, inuulit, at tambalang salita. Isang magandang halimbawa nito ay sa pag-aaral ng mga lokal na sining at literatura. Makikita ang payak na salita sa mga simpleng talinghaga na karaniwan nating naririnig mula sa mga matatanda sa barangay. Ang salitang 'bata' ay nakaugat sa mga kwento na naglalarawan ng kabataan. Samantalang, ang maylaping salita ay nagpapakita ng pagbuo ng mga ideya sa mas malalim na konteksto tulad ng 'mga bata' na nag-uugnay sa isang kolektibong pagninilay sa mga pagkabata. Ang inuulit naman ay madalas na marinig sa mga diyalogo, tulad ng ‘bata-bata’ na naglalarawan ng kabataan na puno ng saya at galang, na nagbibigay-diin sa bigat ng pagmamahal at alaga sa mga bata. At huwag kalimutan ang tambalang salita na 'pangarap-buhay', na nagbibigay-diin sa mga aspeto ng buhay natin na nakatali sa ating mga pangarap. Ito ay hindi lamang nagpapakita ng mga salita kundi pati na rin ng ating pananaw sa buhay at kung paano natin nakikita ang mga bagay na nakaligid sa atin. Nakakatuwang isipin na sa kabila ng simpleng katangian ng mga salitang ito, ang kahulugan at mensahe na dala-dala nito ay mas malalim pa kaysa sa ating inaasahan. Ang pagsisiyasat sa mga salitang ito ay tila nagbubukas ng isang daan patungo sa mas malalim na pag-unawa sa ating kultura at identidad. Sa bawat salita, may isang kwento, bawat kwento ay may aral. Kaya naman sa tuwina, panoorin natin at pahalagahan ang mga salitang bumabalot sa ating araw-araw na karanasan. Upang mas mapalawak natin ang ating isipan at maipakilala ang ating yaman ng kultura. Ito ay bahagi ng ating pagkatao at dapat ipagmalaki.

Pagdating sa payak na maylapi, madalas itong ginagamit sa ating pang-araw-araw na komunikasyon. Halimbawa nito ay ang mga salitang ‘bahay-bahayan’ at ‘pusa-pusa’. Ang payak ay tumutukoy sa mga salitang walang panlapi at ang maylapi naman ay ang mga salitang may karagdagan tulad ng ‘maging’ na pinagsama sa ‘buhat’ upang maging ‘maging-buhat’. Ang mga salitang ito ay may impluwensya sa pagkakaulit, na nagbibigay-diin sa ideya o damdamin. Isang personal na halimbawa nito sa aking buhay ay kapag naglalaro kami ng mga role-playing games, madalas kaming humuhugot ng mga terminolohiyang may ganitong tipo upang bigyang-diin ang aming mga karakter. Sa kasong ito, ang mga inuulit na anyo ng mga salita tulad ng 'takbo-takbo' ay ginagampanan ang layunin upang ipahayag ang patuloy na pagkilos. Sa isang tao na mahilig sa sports, ang simpleng pagtakbo ay maaaring ipahayag bilang 'takbo-takbo' upang ipakita ang kasiyahan at aktibidad. Sa ganitong paraan, ang payak at maylapi na mga salita ay nagbibigay-daan upang mas maipahayag ang mga damdamin o ideya na nais iparating. Napaka-interesante talagang tuklasin kung paanong ang simpleng pag-uulit ng mga salitang ito ay may malalim na kahulugan sa ating mga karanasan.

Isang magandang halimbawa ng payak na maylaping inuulit na tambalan ay 'bata-bata'. Madalas itong gamitin sa araw-araw na pag-uusap, lalo na kapag ang mga tao ay tumutukoy sa mga kabataan o mga bata. Sa sarili kong karanasan, tuwing nagbabalik ako sa aking bayan, lagi kong naririnig ang salitang ito habang pinaguusapan ng mga matatanda ang kanilang mga apo o mga kaibigan. Nakakatuwang isipin na kahit sa simpleng salita, mayroon itong dalang emosyon at nagdadala ng saya sa paligid. Laging naisip ko kung paano ang mga ganitong uri ng salita ay nagiging bahagi na ng ating kultura. Halimbawa, sa mga kuwentong bayan, kadalasang inilalarawan ang mga bata sa mga pakikipagsapalaran nila, kaya ang salitang 'bata-bata' ay tila lumalampas sa literal na kahulugan nito. Nagbibigay ito ng konteksto sa mga karanasan na maaaring naisip ko at naging matatag na simbolo ng ating mga pinagdaanan bago naging matatanda. Lalo na ngayon, mura pa ang mga bata, puno pa sila ng buhay at pag-asa, kaya naman tinatawag silang 'bata-bata'. Sa kabuuan, ang 'bata-bata' ay hindi lang simpleng kombinasyon ng salita kundi isang pagtukoy rin sa maingay at masiglang kalikasan ng kabataan. Parang unti-unting bumabalik ang mga alaala at damdamin mula sa aking pagkabata sa bawat pagbanggit nito, kaya talagang makabuluhan ang tenga niyan para sa akin.

Sa diwa ng masining na pagpapahayag, ang paggamit ng payak, maylapi, inuulit, at tambalang anyo sa wikang Filipino ay hindi lamang isang isyu ng estruktura ng wika, kundi isang makapangyarihang paraan ng pagkukuwento at pag-aabot ng damdamin. Bawat anyo ay may kanya-kanyang tungkulin at nagbibigay ng iba't ibang kulay sa ating wika. Halimbawa, sa simpleng pangungusap, mas madaling maunawaan ang mga ideya. Isipin mo ang mga payak na salita—mabilis silang tumatagos sa isipan ng mga makikinig. Ang mga maylapi naman ay nagdadagdag ng yaman at lalim sa paglalarawan; kaya nga kapag may sinasalitang sitwasyon, madalas nakasentro dito ang mga tao. Makikita mo rin ang mga inuulit na salita na nagdadala ng damdamin, mas malalim na pag-unawa, at nakakaengganyong ritmo sa isinasalaysay. Samantalang ang tambalan ay nagrerepresenta ng pagsasama at pagsasama-sama ng mga ideya, sa isang paraang nagbibigay-diin sa kahalagahan ng ugnayan at koneksyon. Kailangan natin ito lalo na sa pagpapahayag ng mga kwento, tradisyon, at kultura ng mga Pilipino. Sa bawat pahayag na binubuo natin, maaaring hindi natin namamalayan na ang mga salitang ito ay bumubuo ng ating identidad bilang isang lahi. Sa mga pagbabago sa panahon at teknolohiya, maaaring kinalimutan na ng ilan ang kahalagahan ng mga payak at kahulugan ng mga pahayag sa maylapi. Subalit, hindi maikakaila na ang mga elementong ito ng wika ay nakaukit sa ating kultura, bahagi ng ating nakaraan, at kahanay ng ating hinaharap. Ang pagiging Pilipino ay hindi lamang nakasalalay sa mga salita, kundi sa kanilang mga anyo at porma na nagbibigay ng magkaibang damdamin. Bukod dito, ang mga anyong ito ay mahalaga rin para sa mga bagong henerasyon ng mga manunulat at mambabasa. Isipin mong ang pag-aaral ng mga ito ay hindi lamang para makilala ang ating wika, kundi para rin sa mas malalim na pag-unawa tungkol sa ating pinagmulan. Kaya ikagagalak kong ipagpatuloy ang pag-aaral at pagtuklas sa mga katangian ng ating wika, dahil sa huli, ito ang nagsisilbing tulay ng ating mga iniisip at damdamin sa isa't isa.

Isang bagay na napaka-interesante kapag pinag-uusapan ang mga payak, maylapi, inuulit, at tambalan ay ang kakaibang ritmo at tunog na dalhin nila sa wika. Halimbawa, 'sampayan' (payak) at 'mang-uusap' (maylapi) ay mga salita na nagpapakita ng kultura natin sa mga simpleng bagay sa buhay. Sa anime, talagang maririnig mo ang mga ito sa mga diyalogo at mga hayop na nilikha noong mga nakaraang dekada. Ang kakaibang paraan ng pagbuo ng mga salita ay nag-aambag sa pagkakatawang ito sa mga tauhan at kanilang mga koneksyon. Palaging may mga isyu sa kalikasan na tinatalakay, kaya mas pinapadali ng mga ganitong uri ng salita ang mas malalim na pag-unawa. Ang mga inuulit na salita tulad ng 'bibili-bili' ay madalas na ginagamit para ipahiwatig ang pag-uulit o pagsasagawa ng isang aksyon na may kasiguraduhan. Dito, ang konteksto ng pag-uusap ay bumubuo sa isang mas kawili-wiling pagtingin sa nakatagong pagsasakatawan ng mga kaganapan sa araw-araw na buhay. Sa mga komiks, halimbawa, makikita ang ganitong istilo na nagbibigay ng mas masiglang anyo sa aksyon o diyalogo. Pag naisip mo ang tungkol sa mga salitang ito, ang mga ito ay tila parang nilikha upang magbigay-buhay sa bawat eksena, na lalong nakakaengganyo para sa mga mambabasa. Ang mga tambalan na tulad ng 'bundok-buhangin' ay isa ring magandang halimbawa. Dito, ang pagsasama ng dalawa o higit pa sa isang salita ay bumubuo ng mas malalim na diwa, na madalas na natatampok sa mga kuwentong nagpapakita ng pakikisalamuha. Madalas ko itong makita sa mga paborito kong palabas tulad ng 'Fairy Tail' at 'One Piece', kung saan ang mga tauhan ay naglalakbay at nagkakaroon ng bagong kaalaman na kumakatawan sa kanilang mga karanasan. Bagamat tila simple lamang, ang mga salitang ito ay nagbibigay-diin sa kahalagahan ng koneksyon at karanasan sa kulturang ito, at yun ang isa sa mga dahilan kung bakit patuloy tayong nahuhumaling sa kanila. Ang pagninilay tungkol sa mga payak, maylapi, inuulit, at tambalan ay hindi lang nagpapalalim sa ating pag-unawa sa wika kundi pati na rin sa ating pagkakaunawa sa ating sariling kultura. Napaka-espesyal na makita ang mga salitang ito na naglalarawan ng mga iba't ibang aspeto ng buhay, at sa bawat pagkakataon na naririnig o nababasa ko ang mga ito, natututo rin ako ng mga bagay tungkol sa mga tao at lugar na bumubuo sa ating nakasanayang kapaligiran.