ฉันควรทำความสะอาดปก หนังสือ เก่า อย่างไร

สิ่งแรกที่ฉันทำคือแยกประเภทปก—ปกแข็ง ปกอ่อน ปกหนัง และปกผ้า—แล้วเลือกวิธีที่เหมาะสมกับวัสดุทันที

สำหรับปกแข็งที่เป็นกระดาษหรือเคลือบเงา ใช้ผ้าไมโครไฟเบอร์เช็ดเบา ๆ จะช่วยเอาฝุ่นและคราบผิวออกได้ดี ถ้ามีรอยเปื้อนเล็กน้อย ผสมน้ำกลั่นกับสบู่เหลวอ่อน ๆ ในปริมาณน้อยมาก ใช้ฟองน้ำนุ่มๆ แตะและซับ ไม่ถูแรง และต้องทดสอบมุมที่ไม่เด่นก่อนเสมอ ปกอ่อนหรือผ้าต้องระวังการชุบน้ำเกินไปเพราะจะยับหรือเกิดเชื้อราได้

รอยเทปหรือสติ๊กเกอร์บนปกเป็นเรื่องที่ต้องจัดการอย่างใจเย็น บางครั้งการอุ่นเบา ๆ ด้วยไดร์เป่าผมที่ความร้อนต่ำจะช่วยให้กาวอ่อนลงแล้วดึงออกได้โดยไม่ดึงชั้นกระดาษ ถ้ากาวยังหลงเหลือ ใช้ยางลบหรือตัวดูดกาวสำหรับอนุรักษ์แทนการใช้น้ำมันหรือสารเคมีบ้าน ๆ ที่อาจทำให้คราบฝังลึกขึ้น คนรักหนังสือของฉันเคยทำตามวิธีนี้กับปกเก่าของ 'The Great Gatsby' แล้วเห็นผล แต่ก็ยังแนะนำให้ระวังสุด ๆ

สุดท้าย หลีกเลี่ยงการใช้สก็อตเทปหรือเทปธรรมดาติดซ่อม เพราะจะทำให้กระดาษเสื่อมค่ามากขึ้น เก็บเล่มที่ทำความสะอาดแล้วในที่แห้ง อากาศถ่ายเท และห่างจากแสงแดดตรง ๆ จะยืดอายุปกได้ยาวขึ้น

การลงมือตัวต่อตัวกับปกหนังแท้ต้องอ่อนโยนและรอบคอบ เพราะหนังเป็นวัสดุมีชีวิตที่ตอบสนองต่อความชื้นและความร้อน

เมื่อเจอปกหนังที่แห้งแตก ฉันเลือกใช้ผ้านุ่มแห้งเช็ดฝุ่นก่อน แล้วตามด้วยผลิตภัณฑ์บำรุงหนังสูตร pH เป็นกลางในปริมาณน้อย ทาเป็นวงกลมบาง ๆ แล้วเช็ดออกทันที เพื่อไม่ให้หนังอมน้ำจนบวม หากปกมีเชื้อรา ให้แยกเล่มนั้นออกจากคอลเล็กชันทันทีและส่งผู้เชี่ยวชาญ เพราะการพยายามใช้น้ำหรือสารฟอกเองมักทำให้เชื้อลุกลามได้

การเก็บรักษาเป็นกุญแจ: ใส่กระดาษไร้กรดระหว่างปกถ้าปกชนกัน ใช้ตู้ที่ควบคุมความชื้นให้อยู่ราว 40–50% และรอบคอบกับการวางตั้งหนังสือ ปกใหญ่หรือปกที่มีลำตัวยาวควรวางราบเพื่อลดแรงกดบนสัน สิ่งเล็ก ๆ เหล่านี้ช่วยให้ปกเก่า ๆ อย่าง 'The Little Prince' ที่ฉันดูแลอยู่ยังดูสง่างามโดยไม่ต้องซ่อมใหญ่

คำตอบที่สามถูกละไว้เพียงตัวอย่าง

กลิ่นกระดาษเก่ากับคราบฝุ่นทำให้หัวใจหยุดเต้นทุกครั้งที่เจอเล่มโปรด และนั่นก็ทำให้ฉันเรียนรู้วิธีดูแลปกหนังสือเก่าด้วยความระมัดระวังมากขึ้น

เริ่มจากการสำรวจสภาพปกก่อนเลย: ถ้าปกแห้งและมีฝุ่น ฉันจะใช้แปรงขนนุ่มหรือผ้าไมโครไฟเบอร์ปัดจากสันออกสู่ขอบอย่างเบามือ เพื่อไม่ให้ฝุ่นฝังลึกเข้าไปในรอยพับหรือบริเวณที่มีภาพพิมพ์สีทอง ถ้ามีรอยดินสอเล็กน้อย ยางลบชนิดนุ่ม (kneaded eraser) ช่วยได้ แต่อย่าถูแรงเพราะอาจทำให้กระดาษลอกหรือสีจาง

ถ้าปกเป็นผ้าหรือวัสดุที่ดูดซับได้ ฉันจะใช้ผ้าเปียบน้ำกลั่นบีบน้ำจนแทบแห้ง แล้วเช็ดอย่างระมัดระวังในบริเวณย่อยเพื่อลองทดสอบก่อน ถ้าสีหลุดหรือผิวเปลี่ยนไป ให้หยุดทันทีและพิจารณาว่าควรส่งช่างอนุรักษ์ มือใหม่ไม่ควรใช้สารฟอกขาวหรือน้ำยาทำความสะอาดมะนาว เพราะมักทิ้งคราบหรือทำให้กระดาษเปราะขึ้น

การดูแลหลังการทำความสะอาดก็สำคัญไม่แพ้กัน ฉาชอบใส่ปกกระดาษหรือซับด้วยกระดาษปราศจากกรดสำหรับป้องกัน และเก็บเล่มสำคัญไว้ในซองพลาสติกชนิดอนุรักษ์ (Mylar) หรือตู้ที่ควบคุมอุณหภูมิและความชื้นอย่างสม่ำเสมอ แสงแดดจัดและความชื้นสูงเป็นศัตรูตัวฉกาจของหนังสือเก่า ข้อสุดท้าย: ถ้าเป็นเล่มที่มีค่าจริง ๆ เช่นฉบับเก่าของ 'The Hobbit' ที่ปกเปราะ ค่าซ่อมโดยผู้เชี่ยวชาญย่อมดีกว่าการทดลองเองแล้วทำให้สภาพแย่ลงไปอีก