นิยายแนวอัตวิสัยมีเทคนิคการเล่าเรื่องแบบไหนบ้าง?

ในงานบางชิ้น ผมชอบการใช้บันทึกประจำวันหรือการรายงานเป็นขั้นตอนเพื่อให้เห็นการเปลี่ยนแปลงภายในจิตใจอย่างชัดเจน รูปแบบแบบนี้เปิดทางให้รายละเอียดเล็กๆ กลายเป็นจุดเปลี่ยน เช่นการบันทึกอาการ ความฝัน หรือการทดลองทางอารมณ์ และเมื่ออ่านไล่จากบันทึกหนึ่งไปอีกบันทึกหนึ่ง ผมมักจะรู้สึกว่าได้เดินผ่านการเปลี่ยนแปลงที่ละเอียดอ่อนของตัวละคร
การใช้ภาษาเรียบง่ายแต่มีน้ำหนักเป็นอีกเคล็ดลับที่ทำให้เรื่องอัตวิสัยทรงพลัง เพราะเมื่อโทนการเล่าตรงไปตรงมา ความขัดแย้งภายในจะเด่นชัดกว่าการประดับคำสวยหรู นอกจากนี้การใส่ฉากความฝันหรือภาพสัญลักษณ์เป็นระยะช่วยเพิ่มมิติให้กับโลกภายใน โดยที่ผู้อ่านสามารถตีความได้หลายทาง งานที่ลงรายละเอียดในชีวิตประจำวันและอารมณ์เล็กๆ น้อยๆ ทำให้ผมรู้สึกว่าได้รู้จักบุคคลนั้นจริงๆ มากกว่าการบรรยายเหตุการณ์ใหญ่โตเพียงอย่างเดียว

พอพูดถึงเทคนิคการเล่าเรื่องแบบอัตวิสัย จะเห็นว่ามีเครื่องมือหลายอย่างที่นักเขียนมักดึงมาใช้เพื่อให้เสียงเล่าน่าเชื่อและมีมิติ
- การใช้มุมมองบุคคลที่หนึ่งแบบจำกัด ทำให้ผู้อ่านรับรู้ข้อมูลได้เท่าที่ตัวละครรู้ เหตุการณ์บางอย่างจึงถูกละเลยหรือถูกย้ำตามความสำคัญทางอารมณ์ของผู้เล่า ซึ่งให้ความรู้สึกอินทรีย์และสอดคล้องกับการรับรู้ของมนุษย์จริงๆ
- การใช้โทนเสียงเฉพาะตัว เช่นการเลือกคำที่ติดสำเนียง การเรียกชื่อสถานที่ด้วยมุมมองอารมณ์ จะช่วยสร้างบุคลิกของผู้บรรยายอย่างชัดเจน ผมมักจะชอบพอเมื่องานใช้โทนเล่าแบบสารภาพ (confessional) เพราะมันทำให้บทเล่าเข้าถึงง่ายและทรงพลัง
- จงใจเล่นกับความทรงจำ เช่นการย้อนความทรงจำที่ไม่ตรงกัน ซ้อนทับเหตุการณ์ปัจจุบัน และใช้ภาพจำเพียงบางส่วนเพื่อกระตุ้นให้ผู้อ่านต่อเติมช่องว่าง เทคนิคนี้ทำให้เรื่องราวมีชั้นของความหมายและเปิดพื้นที่ให้ผู้อ่านตีความมากขึ้น
- รูปแบบบันทึกหรือจดหมาย (epistolary) ก็เป็นอีกวิธีที่น่าสนใจ เพราะการจำกัดช่องทางสื่อสารทำให้เสียงผู้เล่าโดดเด่นและเป็นส่วนตัวมาก เช่นฉากที่ผู้บรรยายเขียนถึงใครสักคนแล้วคำพูดที่เลือกใช้เผยเนื้อแท้ที่ไม่กล้าเอ่ยปากตรงๆ
การผสมผสานเทคนิคเหล่านี้อย่างแยบยลจะทำให้นิยายอัตวิสัยเป็นงานที่ทั้งใกล้และซับซ้อน ไม่ต่างจากการคุยกับคนที่ให้ความทรงจำของเขาเป็นแผนที่นำทาง

เวลาที่อ่านนิยายอัตวิสัย ผมมักจะติดใจกับการที่โลกที่เห็นทั้งหมดถูกกรองผ่านจิตใจเดียว ทำให้รายละเอียดเล็กๆ กลายเป็นดัชนีของตัวละครได้อย่างไม่น่าเชื่อ

การใช้กระแสจิต (stream of consciousness) เป็นเทคนิคหนึ่งที่ชัดมากในงานแนวนี้ เพราะมันอนุญาตให้ความคิดที่ยังไม่เรียบเนียนไหลออกมา ทั้งภาพความทรงจำ คำถามที่ยังไม่มีคำตอบ และความรู้สึกที่ยังไม่ตั้งชื่อ การใส่ซาวด์ของความคิดแบบนี้ทำให้อ่านแล้วเหมือนยืนอยู่ในหัวของตัวละคร เช่นฉากที่ความทรงจำกับปัจจุบันทับซ้อนกันอย่างรวดเร็ว ฉันมักจะจำการเล่าเรื่องที่พาใจฉันกระโดดข้ามเวลาอย่างไม่มีสัญญาณเตือน เพราะมันให้การเข้าใจที่ลึกกว่าแค่เหตุการณ์ภายนอก

อีกเทคนิคที่ผมชอบคือความไม่ไว้วางใจผู้บรรยาย (unreliable narrator) เมื่อผู้เล่าเองก็มีอคติ ความทรงจำขาดๆ หายๆ หรือจงใจบิดเบือน ข้อเท็จจริงทั้งหมดจะถูกฉายผ่านมุมมองที่ไม่ครบถ้วน ทำให้ผู้อ่านต้องอ่านระหว่างบรรทัด การใช้บทพูดภายใน (interior monologue) และบทสนทนากับตัวเองช่วยสร้างความใกล้ชิดและเผยรายละเอียดที่ผู้บรรยายไม่กล้าพูดออกมาโดยตรง งานที่มักใช้เทคนิคเหล่านี้จะทำให้เราไม่เพียงแค่รู้ว่าอะไรเกิดขึ้น แต่ยังได้รู้ว่าทำไมตัวละครถึงเห็นอย่างนั้น ซึ่งฉันว่ามันเป็นเสน่ห์สำคัญของแนวนี้