ยาที่ใช้รักษาเมื่อกระพุ้งแก้มเป็นก้อน เจ็บ มีตัวเลือกใดบ้าง

ความเจ็บและก้อนที่กระพุ้งแก้มสามารถมาจากสาเหตุหลากหลาย และแนวคิดการใช้ยาของผมจะแตกต่างไปตามสาเหตุโดยสรุปสั้นๆ ในใจไว้แบบนี้:

ถ้าเป็นการติดเชื้อแบคทีเรีย มักเริ่มที่ยาปฏิชีวนะรับประทานร่วมกับการระบายหนองถ้าจำเป็น ผมมักคิดถึง amoxicillin หรือ amoxicillin‑clavulanate เป็นตัวเลือกแรก และถ้ามีประวัติแพ้เพนิซิลลิน ก็จะเปลี่ยนเป็น clindamycin

ถ้าก้อนมาจากไวรัส เช่นแผลจากเฮอร์ปีส ยาต้านไวรัสอย่าง acyclovir/valacyclovir ช่วยได้ดี โดยเฉพาะเมื่อเริ่มเร็ว ส่วนแผลอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อหรือแผลร้อนในเล็กๆ อาจใช้ยาทาสเตียรอยด์เฉพาะที่ร่วมกับการบ้วนปากด้วยน้ำเกลือหรือน้ำยาฆ่าเชื้อ

เมื่อก้อนเป็นซีสต์หรือมิวโคซีล การรักษาจะเน้นการผ่าตัดเล็กมากกว่าให้ยาเพียงอย่างเดียวเสมอ ผมมักเตือนตัวเองว่าการวินิจฉัยที่ถูกต้องสำคัญกว่าการลองยาหลายตัว เพราะจะช่วยให้หายเร็วและลดโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ดีขึ้น

มีหลายวิธีรักษาที่คนมักเลือกใช้เมื่อกระพุ้งแก้มเป็นก้อนและเจ็บ มองจากมุมผมจะบอกว่าปัจจัยสำคัญคือสาเหตุ ถ้าเป็นการอักเสบหรือติดเชื้อ แพทย์มักให้ยาต้านแบคทีเรียชนิดรับประทานอย่างเช่นยากลุ่มเพนิซิลลิน (amoxicillin หรือ amoxicillin‑clavulanate) เป็นตัวเริ่มต้น ส่วนคนแพ้เพนิซิลลินบ่อยครั้งจะใช้คลินดาไมซินแทน เพราะครอบคลุมเชื้อที่พบในช่องปากได้ดี นอกจากนี้เมโทรนิดาโซลมักถูกใช้เสริมเมื่อต้องการครอบคลุมเชื้อแอนาแอโรบิก โดยรวมแล้วถ้ามีก้อนที่คาดว่าเป็นฝี (abscess) การระบายหนองร่วมกับยาปฏิชีวนะจะให้ผลเร็วที่สุด

ผมมักพูดถึงการดูแลอาการด้วยยาแก้ปวดและการดูแลช่องปากควบคู่ไปด้วย ยาแก้ปวดอย่างพาราเซตามอลหรือกลุ่ม NSAIDs เช่นไอบูโพรเฟนช่วยลดเจ็บและบวมได้ดี หากเป็นแผลในเยื่อบุปาก เช่นรอยแผลร้อนใน อาจใช้ยาทาหรือพาสต้าสเตียรอยด์เฉพาะที่ได้ (เช่น triamcinolone dental paste) เพื่อเร่งการหาย ส่วนแผลจากไวรัสเฮอร์ปีส จะตอบสนองต่อยาต้านไวรัสอย่างอะไซโคลเวียร์หรือวาลาไซโคลเวียร์โดยเฉพาะถ้าเริ่มใช้ตั้งแต่ระยะแรก

บางครั้งสิ่งที่เป็นก้อนอาจไม่ใช่การติดเชื้อ เช่นซีสต์หรือมิวโคซีล (mucocele) ซึ่งในกรณีนั้นการผ่าตัดเล็กหรือการทำ marsupialization เป็นวิธีแก้ที่ตรงจุด ยาที่ให้จะเน้นลดอาการปวด-อักเสบและการป้องกันการติดเชื้อซ้ำ ผมมักเน้นว่าอย่าเพิ่งซื้อยามาใช้เองถ้าไม่แน่ใจสาเหตุ เพราะการให้ยาผิดประเภทอาจทำให้อาการซับซ้อนขึ้น การไปพบทันตแพทย์หรือแพทย์เฉพาะทางช่องปากเพื่อวินิจฉัยภาพรวมจึงเป็นทางที่ปลอดภัยกว่า

แบ่งประเภทยาที่มักถูกนำมาใช้ได้ดังนี้:

1) ยาแก้ปวด-ลดอักเสบ: พาราเซตามอลและไอบูโพรเฟนเป็นตัวพื้นฐานที่ผมใช้บ่อยเพื่อลดอาการเจ็บและบวม ในผู้ป่วยบางรายแพทย์อาจให้ยาแรงขึ้นชั่วคราว

2) ยาปฏิชีวนะ (รับประทาน): ตัวเลือกมาตรฐานมักเป็น amoxicillin หรือ amoxicillin‑clavulanate สำหรับผู้แพ้เพนิซิลลินจะเลือก clindamycin ซึ่งครอบคลุมเชื้อในช่องปากได้ดี บางกรณีต้องเติม metronidazole เพื่อจัดการเชื้อแอนาแอโรบิก

3) ยาต้านไวรัส: หากเป็นการติดเชื้อจากไวรัสเฮอร์ปีส ยาอย่าง acyclovir หรือ valacyclovir จะช่วยลดระยะเวลาการอักเสบถ้าใช้ตั้งแต่เนิ่นๆ

4) ยาทา/น้ำยาบ้วนปาก: chlorhexidine ช่วยลดภาระเชื้อในช่องปากและลดการอักเสบเฉพาะที่ บางครั้งจะใช้ยาชาเฉพาะที่เพื่อบรรเทาอาการ

5) ยาสเตียรอยด์: ใช้เฉพาะในกรณีอักเสบชนิดไม่ติดเชื้อหรือภาวะบวมมาก เช่นการให้สเตียรอยด์ระบบในกรณีที่มีการบวมแพร่หลายหรืออาการภูมิแพ้รุนแรง

6) การรักษาทางทันตกรรม/ศัลยกรรม: หากเป็นฝีต้องระบายหนอง หรือเป็นซีสต์/มิวโคซีลต้องผ่าตัดเล็ก ยาเพียงอย่างเดียวมักไม่พอ

จากประสบการณ์ ผมมองว่าสำคัญสุดคือการระบุสาเหตุให้ชัดก่อนเลือกยา เพราะยาชนิดเดียวกันอาจเหมาะกับสาเหตุหนึ่งแต่ไม่เหมาะกับอีกสาเหตุหนึ่ง