Napabuntong-hininga siya habang sinusundan ito ng tingin. Ang lalaking ito talaga—walang pagbabago. Cold pa rin, pero hindi maikakaila na may malasakit.Pagkaalis ni Rafael, naiwan si Bella at ang kasambahay sa tahimik na kusina. Bahagyang napangiti si Bella habang iniinom ang gatas na handa para sa kanya. Pakiramdam niya, kahit malamig si Rafael sa pananalita, halata namang inaalala nito ang kalagayan niya. "Ma’am, kumusta naman po ang paninirahan niyo rito?" tanong ng kasambahay habang inaayos ang ilang gamit sa lamesa. Ngumiti si Bella at bahagyang tumango. "Ayos naman. Malaki at maganda ang bahay… tahimik lang. Medyo naninibago pa ako." "Ano nga po pala ang pangalan niyo, Ma’am?" patuloy ng kasambahay, tila nahihiya pang makipag-usap. "Isabella," sagot niya. "Pero Bella na lang, huwag mo na akong ‘Ma’am’-in. Parang ang tanda ko naman pakinggan." Natawa nang bahagya ang kasambahay. "Sige po, Ma’am… este, Bella. Ako po si Minda. Matagal na rin akong nagtatrabaho rito sa pa
Pagdilat ng mata ni Bella, agad siyang bumangon mula sa kama. Hindi siya sanay magpatumpik-tumpik sa umaga, lalo na’t lumaki siya sa isang simpleng pamilya kung saan sanay siyang kumilos agad pagkagising. Napatingin siya sa paligid ng kanyang kwarto—maayos pa rin ang mga gamit niya. Kahit ilang araw na siyang nakatira rito, hindi pa rin siya makapaniwala sa karangyaan ng lugar. Napailing siya sa sarili. ‘Hindi ako pwedeng maging kampante. Hindi ito bahay ko.’Lumabas siya ng silid at bumaba sa hagdan. Tahimik pa rin ang paligid, pero nang malapit na siya sa kusina, naamoy na niya ang mabangong amoy ng lutong pagkain. Pagdating niya roon, bumungad sa kanya si Rafael na kalmado lang na kumakain ng almusal. Nakasuot ito ng simpleng polo na bahagyang nakabukas ang unang butones, halatang handa nang umalis. Napahinto siya sa pinto ng kusina. Hindi niya inaasahang nandito pa ito. Napatingin si Rafael sa kanya, walang ekspresyon ang mukha. “Gising ka na.” “Uh… oo,” sagot ni Bella, b
Pagbalik ni Bella sa loob ng bahay, ramdam pa rin niya ang bigat sa dibdib. Hindi niya maintindihan kung bakit ganoon ang nararamdaman niya—bagot, lungkot, at parang may kulang. Habang naglalakad pabalik sa kanyang silid, isang malakas na buntong-hininga ang pinakawalan niya. Pagpasok niya sa kwarto, dumiretso siya sa kama at naupo. Hindi niya mapigilang mapaisip. ‘Nakakapanibago ang buhay dito. Wala akong ginagawa. Lahat na lang may sumusunod sa akin. Hindi ako sanay.’ Murmur niya sa sarili.Lumipas ang ilang minuto, ngunit hindi pa rin siya mapakali. Napatingin siya sa cellphone niya na nakapatong sa bedside table. Gusto niyang tawagan ang pamilya niya, gusto niyang marinig ang boses ng kanyang ina, ang masayang kwento ng kanyang ama, at ang boses ng mga kapatid niya. Pero hindi niya magawa. Hindi ko sila pwedeng tawagan…Kung tatawag siya, may posibilidad na malalaman nilang wala siya sa ibang bansa. Malalaman nilang kasinungalingan lang ang sinabi niya tungkol sa pag-alis niy
Pagkatapos ng masayang kwentuhan sa kusina, nagpasya si Bella na magpunta sa sala para manood ng Netflix. Pinili niya ang isang romantic-comedy series, pero matapos ang ilang minuto, napabuntong-hininga siya. "Nakakabagot."Hindi siya sanay na walang ginagawa. Sa bahay nila, palagi siyang may inaatupag—tumutulong sa gawaing bahay, nag-aalaga kay Kiera, o kaya’y nakikipag kulitan sa kanyang pamilya. Pero dito, pakiramdam niya ay isa siyang prinsesa na walang magawa kundi maghintay. Kinuha niya ang cellphone at napaisip. Sa huli, nagdesisyon siyang i-chat ang kanyang bestfriend na si Erica. Bella: Bes, online ka?Ilang segundo lang ang lumipas bago nag-reply si Erica. Erica: yes bes!! Ano na? Kumusta buntis kong kaibigan?Napangiti si Bella at agad siyang nag-video call kay Erica. Pagkasagot nito, agad niyang nakita ang pamilyar na mukha ng kaibigan—nakasuot ito ng oversized shirt, halatang bagong gising, at mukhang gutom. "Bes!! Grabe, ang tagal mo nang hindi nagpaparamdam! A
Parang tinik na bumara sa lalamunan ni Bella ang narinig. Hindi niya alam kung dapat ba siyang sumagot o manahimik na lang. "Huwag kang mag-alala, hindi ako galit," dugtong ng ginang na tila nabasa ang iniisip niya. "Nagulat lang ako. Alam mo namang hindi sanay ang anak ko sa ganitong bagay, hindi ba?" Napayuko si Bella at marahang tumango. Oo nga po, hindi ko rin po alam paano nangyari ‘to! sigaw niya sa isip niya. "Pero gusto kong marinig mula sa’yo, Isabella. Ano ba talaga ang nangyari?" Dito na siya napalunok. Hindi niya pwedeng sabihin ang totoo—na hindi iyon isang tradisyunal na kasal, kundi isang kasunduang ginawa lang dahil sa sitwasyon niya. Pero hindi rin siya pwedeng magsinungaling, lalo na sa isang taong halatang may malakas na pakiramdam. "H-hindi ko rin po alam paano nangyari," sagot niya sa pinaka-safe na paraan. "Nagdesisyon lang po si Rafael na pakasalan ako… para protektahan ako at ang baby." Nagtagal ang katahimikan. Tila sinusuri ni Amieties ang bawat
Naiwan si Bella sa sala, nakatitig sa kinaroroonan ni Rafael bago ito tuluyang naglaho sa loob ng kanyang opisina. Hindi niya alam kung dapat ba siyang kabahan o hindi. Matagal pa bago siya nakapagbuntong-hininga.Napatingin siya sa kanyang mga kamay. Huwag kong hayaan na ako lang ang nag-a-adjust. Paulit-ulit na naglalaro sa isip niya ang sinabi ni Amieties. Pero paano niya gagawin ‘yon? Kahit gusto niyang magsalita, kahit gusto niyang iparating kay Rafael ang mga nararamdaman niya—wala naman siyang karapatan, ‘di ba?Napailing siya at bumalik sa kusina para uminom ng tubig. Pagdating niya roon, naabutan niya ang dalawang kasambahay na nag-uusap, pero nang makita siya ay agad siyang binati.“Ma’am Bella, nagustuhan n’yo po ba ang bisita kanina?” tanong ni Minda, ang medyo mas matanda sa kanila.Ngumiti si Bella. “Okay naman po siya. Ang bait niya.”“Oo naman! Napakabait ni Ma’am Amieties. Pero kung may ayaw siya sa isang tao… naku, wag na lang,” sabat naman ni Myra, ang mas bata sa k
"Adrian?" Kapwa sila napalingon. Doon, nakatayo si Rafael. At sa itsura ng kanyang asawa, halatang hindi ito natutuwa sa nakita niya. Napako ang tingin ni Bella kay Rafael, tila ba hindi makapaniwala sa timing ng pagdating nito. Bakit ngayon pa? At bakit parang hindi ito natutuwa? Samantala, nagtagpo ang mga mata nina Adrian at Rafael, ngunit sa halip na tensyon, isang ngiti ang lumitaw sa mukha ni Adrian. "Rafael." anito, tila hindi na nagulat at agad na lumapit upang makipagkamay sa lalaki. "Matagal na tayong hindi nagkikita, kaibigan." Nagtaas ng kilay si Rafael ngunit tinanggap ang kamay ng kausap. "Mabuti naman at nandito kana pasensya pala at di ako makarating nong namatayan ka condolences pala, pre." Napapitlag si Bella. Pre? Kaibigan?! Pinilit niyang iproseso ang narinig. Magkaibigan sina Adrian at Rafael? Kailan pa? Paano? Bakit? "Salamat pre, at saka tapos na yun wag munang intindihin yon alam ko naman na busy ka kaya naiintindihan ko, pero mukhang madalas akong n
Pagka alis ni Rafael ay agad naman siyang tumingin kay Adrian, agad siyang sinalubong ng seryosong mukha nito. “Let me explain, Adrian,” sabi ni Bella, ang boses ay mas malakas na ngayon. “Pero magkakilala pala kayo ni Rafael?” “Oo,” sagot ni Adrian, ang mukha’y tila nag-aalangan. “Matagal na kaming magkakilala ni Rafael.” “Magkaibigan pa kayo?” tanong ni Bella, ang boses ay puno ng pagtataka. “Oo,” sagot ni Adrian at tumango. “Pero hindi iyan ang dapat nating pag-usapan ngayon. Ang dapat nating pag-usapan ay kung bakit ka nandito sa Pilipinas, at kung bakit hindi mo sinasabi sa pamilya mo ang totoo at bakit dito pa mismo sa bahay ni Rafael kita makikita?” Napalunok si Bella. Ito na nga ba ang kanyang kinakatakutan. “Adrian, please, huwag mong sabihin kina mama at papa,” “Hindi ko alam kung kaya ko ‘yon,” sagot ni Adrian, ang mga mata’y puno ng pag-aalala. “Ang totoo, Bella, nag-aalala ako sa’yo.” “Alam ko,” sabi ni Bella, ang mga luha’y nagbabadyang tumulo. “Pero pakiusap,
Habang nasa parking area na sila, tahimik lang si Bella. Saktong binubuksan na ni Erica ang pinto ng sasakyan nang may marinig silang pamilyar na tinig mula sa likuran.“Isabella.”Napalingon agad si Bella. At nang makita kung sino, saglit siyang hindi nakakapagsalita.“Sir Grafton,” tugon niya, pormal at may ngiting walang damdamin. “Magandang gabi po.”“Pwede ba tayong mag-usap?” tanong ni Rafael, malamig ang boses pero halatang may tinatagong init sa dibdib.Tahimik lang si Erica, pero halata sa kanyang postura na hindi siya aalis hangga’t walang kasiguruhan. Ngunit ng magtagpo ang mata nila ni Rafael, nakabasa agad siya ng senyales—isang tahimik na pakiusap. Tumango si Erica at lumakad palayo, pero lumingon-lingon pa rin, sinisigurong okay si Bella.Nang makalayo na si Erica, muling nagsalita si Rafael.“Tungkol sa atin, Isabella.”Biglang napawi ang ngiti ni Bella. Hindi niya alam kung anong mas masakit—ang tawagin siyang Isabella o ang marinig muli ang salitang atin.“Wala na ta
Naglakad ang lalaking nakasuot ng puting long sleeves paakyat sa maliit na entablado. May tikas ang bawat hakbang. Maka tindig-balahibo. Para bang alam niyang lahat ng mata ay nakatutok sa kanya, pero hindi siya nagpaapekto. Sa halip, ang kanyang ngiti ay kalmado—mapagkumbaba pero may halong kumpiyansa. Isang ngiting alam mong may karanasan at lalim.Si Bella, kahit pa kasabay ng mga palakpak, ay tila nabingi sa lahat. Parang bumagal ang paligid. Parang may humigop sa hangin sa paligid niya. Napako siya sa kinauupuan. Hindi siya makapaniwala sa kung sino ang nakikita niya.“Magandang gabi po sa inyong lahat,” saad ng lalaki mula sa mikropono, magalang at banayad ang boses. “Ako po ang inyong magiging bagong principal dito sa Sampaguita Elementary School. Rafael Luis Grafton. Masaya po akong maging parte ng inyong paaralan.”Parang gumuho ang katahimikan sa dibdib ni Bella. Si Erica naman na kanina pa kinikilig sa mga palipad-hangin, biglang napalingon kay Bella."Uy... Bella? Okay ka
Pagkapasok nila sa venue, agad silang tinuro ng isang usher patungo sa isang mesa na malapit sa harapan. Hindi niya inaasahan na sa dami ng guro sa eskwelahan, ay sa pinakaharap sila mailalagay—na para bang nakatakda silang makita ang lahat ng mangyayari sa gabing iyon, walang lusot."Good evening Ma’am Bella and Ma’am Erica!" bati ng isa sa kanilang co-teacher—si Ma'am May, ang masayahing adviser ng Grade 4."Good evening din po, Ma’am May," sagot ni Bella sabay ngiti, pilit na inaayos ang suot niyang blouse. Si Erica naman ay kumaway din sabay sabing, "Ay buti nalang umabot tayo.""Oo nga! Buti hindi pa nagsisimula. Akala ko nga late na kayo, e.""Anong oras daw magsisimula?" tanong ni Bella habang binubuksan ang maliit niyang pouch bag, kunwari’y busy para mapawi ang kaba."Eight daw, sabi sa group chat, pero hinihintay pa yata ‘yung bagong principal. First appearance niya daw ‘to.""Ah, ganun ba… sige, salamat Ma’am May," tipid na sagot ni Bella habang tinapik ang mesa nang maraha
Dumating na ang araw ng pa-farewell party ni Ma’am Risa. Parang kailan lang, pero ang bilis talaga ng takbo ng panahon sa buhay ni Bella. Akala niya tahimik lang ang buhay sa probinsya, pero ngayon ay tila may paparating na panibagong yugto, at hindi pa niya alam kung anong klaseng pagbabago ang dala nito.Sabado ng hapon. Ang sikat ng araw ay tila humihikab na sa likod ng mga ulap. Sa loob ng bahay ni Bella, abala siya sa harap ng salamin habang inaayos ang kanyang buhok—simple lang ang ayos niya, pero may konting lipstick at konting pulbos, sapat lang para magmukhang presentable sa gabing iyon.Sa dining table, nakalatag ang mga pagkaing ilalagay niya sa food tray—pansit, lumpia, at konting dessert. Mahilig talaga si Bella sa ganitong simpleng handa, pero classy pa rin sa dating.“Erica, pakitignan nga kung okay na ‘yung pinadala ko sa tray?” sigaw niya mula sa kwarto.“On it, madam!” sagot ni Erica habang nag-aayos din ng kanyang long blouse na bagay sa kanyang maong na jeans.Pagl
Mabilis ang pagtakbo ng mga buwan sa Sampaguita Elementary School. Mag-iisang taon na rin si Bella bilang guro sa kindergarten at masasabi niyang medyo nasasanay na rin siya sa agos ng buhay—sa lesson plans, sa kantahan tuwing circle time, at sa likot ng mga batang palaging may tanong at kwento.“Teacher Bella! Teacher Bella!” sigaw ng isang batang lumapit habang hawak-hawak ang kanyang gawaing papel.Ngumiti si Bella at tinanggap ito. “Wow, ang galing mo naman. Very good ka dito ha.”Nagpatuloy ang klase ng buong umaga na puno ng sayawan, tawa, at konting iyakan. Pero kahit may pagod, hindi na siya tulad noon—sanay na siya sa pagdadala ng mga bata, at alam na rin niya kung kailan tatahimik at kailan magpapalipad ng papel na eroplano.Nang tumunog na ang bell ng dismissal, isa-isa nang nagsilabasan ang mga bata, sumasabay sa hiyawan ng bell na parang musika sa hapon. Si Natnat, na half-day lang ang klase, ay kanina pa naglalaro sa playground—tumatawa habang nagpapaikot sa maliit na sl
Matapos ang tanghalian, inayos ni Bella ang mga pinggan habang si Erica naman ay nagpaalam na babalik na sa kanyang klase. Ngunit si Natnat ay hindi na sumunod, dahil halfday lang ang pasok niya. Tulad ng mga nakaraang taon, dito na siya sa silid ni Bella tumatambay tuwing hapon. At kahit hindi siya opisyal na estudyante ng kanyang mama, si Natnat ay palaging nakikihalubilo sa mga bata. Tumutulong magbura ng pisara, sumasagot sa mga tanong, at minsan pa nga ay siya ang tagapagpakilala ng "word of the day." Parang isa na rin siyang batang guro sa murang edad. Habang muling humarap si Bella sa klase niya, naroon si Natnat sa isang sulok, tahimik na nagsusulat sa kanyang notebook habang pinapanood si Bella magsimula muli ng lesson. Tila ba bawat kilos ng kanyang ina ay nagsisilbing inspirasyon sa kanya—sa isip ni Natnat, ang pagiging guro ay hindi lang trabaho, ito ay isang pangarap na sinusuot araw-araw, gaya ng kanyang maliit na uniporme. Sige, Kai! Heto na ang kasunod na eksena sa
Maliwanag ang classroom, sinalubong ng liwanag ng araw mula sa mga bintana na binuksan niya kanina. Sumayaw sa hangin ang mga makukulay na banderitas na siya mismo ang naggupit at nagdikit isang linggo bago magsimula ang pasukan. Isa-isang pumasok ang mga bata, may ilan ay may bitbit na bagong bag, ang iba’y parang ayaw bitawan ang kamay ng kanilang mga magulang. Mayroong tahimik na umuupo, may ilang umiiyak, at meron ding masiglang nagkukuwento na para bang hindi ngayon lang muling nakakita ng kalaro. Mula sa gilid ng silid, nakatayo si Bella, pinagmamasdan ang bawat bata na tila ba kilala na agad niya kahit wala pang pormal na pagpapakilala.“Mabuhay, mga bata! Ako si Teacher Bella,” ngumiti siya habang pinupunasan ang pisara. “Excited na ba kayong mag-aral?”May ilang sumagot ng “Opo!” habang ang iba ay tumango lang. Ngunit kahit pa hindi sabay-sabay ang kanilang sigla, ramdam ni Bella na ito ang tahanan niya—ito ang silid kung saan siya may misyon.“Alam niyo ba,” panimula ni Be
years Later. "Nat-nat! Anak! Bilisan mo na diyan, ha? Naghihintay na si Ninang Erica mo sa baba, baka maiwanan pa tayo—sige ka, magta-tricycle tayo papuntang school!" malambing ngunit may halong pagmamadali ang sigaw ni Bella mula sa sala habang inaayos ang huling gamit sa kanyang malaking tote bag.Ika-5 ng Hunyo. Unang araw ng klase. Ngunit higit pa sa unang araw ng pasukan ang pakiramdam ni Bella ngayon—ito rin ang unang araw na sabay na silang papasok ng anak niyang si Nathalie Addison sa iisang paaralan.Hindi pa rin siya makapaniwala kung paano lumipas ang anim na taon. Parang kahapon lang na nasa sinapupunan pa niya ang kanyang anak.Ngayon, heto na si Nathalie, anim na taong gulang na, matalino, makulit, at higit sa lahat, sobrang bait. Isang batang punong-puno ng enerhiya, ngiti, at kabighanian—parang sinag ng araw sa gitna ng lahat ng pinagdaanan niya."Yes po, Mama! Coming na po! Naglalagay pa ako ng notebook ko sa bag ko!" sigaw pabalik ng bata mula sa itaas, habang patak
Sa isang maluwag at pribadong opisina sa ikalawang palapag ng kanilang bahay, tahimik na naglalaro ang liwanag ng lampshade sa ibabaw ng mamahaling desk ni Albert Grafton. Nasa harap niya ang brown envelope na naglalaman ng mga larawan—larawan ng isang sanggol, maputla, tila natulog at hindi na magigising, isang mukha ng pagkawala, isang simbolo ng kasinungalingan na kanyang pinlano ng maingat. Naglagay siya ng brandy sa kristal na baso at naupo sa upuan na tila trono, habang tinitigan ang larawan sa ibabaw ng mesa na para bang isang tropeyo ng matagumpay na panlilinlang. Pumasok si Kian, suot ang karaniwang polo ngunit bakas sa anyo nito ang hindi maipinta ang kabiguan—hindi dahil sa ginawa nila, kundi dahil sa tila lalong lumulubog ang kapatid nilang si Rafael sa sarili nitong bangungot. “Magaling ang mga nakuha mong larawan,” sambit ni Albert, malamig ang boses habang pinipihit ang baso ng brandy sa kanyang kamay. “Parang totoo talaga. Kahit ako, napaniwala.” Ngumiti si Kian,