Sino Ang Pangunahing Diyos Sa Bawat Mitolohiyang Kwento?

Laging sumisirit sa isip ko kapag tumitingin sa mitolohiya ang dami at lalim ng mga temang umiikot dito — parang isang malalim na dagat na puno ng mga isdang may iba't ibang kulay at hugis. Sa unang tingin, makikita mo agad ang mga piyesang paulit-ulit: paglikha at pinagmulan, ang pagtatagpo ng tao at diyos, ang laban ng kaayusan at kaguluhan. Madalas naglalarawan ang mga mito kung paano nagsimula ang mundo o ang isang pook — tandang-tanda ko pa noong bata ako, nahuhumaling sa mga kwentong tulad ng 'Malakas at Maganda' at ang mga version ng 'Genesis' sa iba't ibang kultura. Ipinapakita nila kung ano ang mahalaga sa isang lipunan: ang mga pananampalataya, takot, paghihiganti, o pag-asa. Isa pang paborito kong tema ay ang pag-iral ng bayani — ang paglalakbay, pagsubok, at pagbabagong-anyo. Makikita ito sa 'Gilgamesh', 'The Odyssey', pati na rin sa nagkalat na epiko ng Pilipinas gaya ng 'Biag ni Lam-ang'. Ang bayani ay hindi laging perpekto; madalas may kahinaan at kailangang harapin ang kamatayan, pag-ibig, o kabaliwan. Kasama rin ang motif ng muling pagkabuhay o pag-inog ng panahon — isipin ang kuwento nina Persephone o ang mga siklo ng 'Ragnarok' sa 'Norse myths'. Higit pa rito, napakahalaga ng mga mito bilang moral at sosyo-kultural na aral. Nagbibigay sila ng paliwanag sa natural na phenomena — bakit may bagyo, bakit namamatay ang mga halaman tuwing taglamig — at nag-uugnay sa mga ritwal at batas ng komunidad. Personal, natutuwa ako kung paano pinagsasama ng mga lumang kwento ang takot at pagtitiwala, at kung paano nila binibigyang hugis ang paniniwala ng susunod na henerasyon.

Kapag binabasa ko ang mga nobelang nagsasaliksik sa mga alamat at mito, laging tumitigil ang puso ko sa isang partikular na sandali: kapag nare-reframe ng may-akda ang kilalang arketipo at nagiging makatotohanan para sa ngayon. Sa maraming modernong nobela, nagiging toolkit ang mitolohiya — hindi lang simpleng dekorasyon — para magbigay ng mabigat na simbolismo, moral na tensiyon, at ethos ng mundo. Nakikita ko ito sa paraan ng paggamit ng mga diyos at halimaw bilang representasyon ng mga institusyon, takot, o pagnanasa; halimbawa, sa 'American Gods' nagiging literal ang kompetisyon ng lumang paniniwala laban sa bagong uri ng pananampalataya, kaya nagkakaroon ng commentary tungkol sa konsumerismo at pagkakakilanlan. Gumagana rin ang mito bilang estruktura ng character arc. Madalas may elementong 'mandirigma/banal/ina' na pinagsasama ng mga modernong manunulat sa complexities ng pagkatao — tinatanggal ang simpleng mabuti-kontra-masama at binibigyan ng mga kontradiksiyon. Sa 'Circe' at sa 'The Song of Achilles', hindi lang natin binibigyan ng bagong boses ang mga kilalang tauhan; binubura rin ang ilang romantisismo ng orihinal at pinapakita ang trauma, pagkamulat, o self-determination. Personal, naaalala ko kung paano ako talaga napahagulgol sa pag-reimagine ng babaeng tauhan mula sa isang margin hanggang sa sentro — nagbago ang paraan ng pagtingin ko sa mga larawang pantasya. Hindi lang sa tema o tauhan—ginagamit ang mito para sa worldbuilding. Maliit na ritwal, alamat ng pook, o paniniwala ng isang komunidad ang nagbibigay ng texture at tunog sa kathang-isip na mundo. At kapag lokal na mito ang inangkop (tulad ng mga elemento ng Pilipinong alamat sa 'Trese'), nagiging paraan ito ng cultural reclamation, na pumupukaw ng malalim na emosyon sa mga mambabasa na nakakakilala ng mga pahiwatig mula sa kanilang sariling background. Sa huli, ang modernong nobela na gumagamit ng mito ay parang usapan sa pagitan ng luma at bago — nagpapahayag, nag-aalinlangan, at minsan, nagpapatawad.

Ang mitolohiyang Romano ay talagang isang masalimuot na halo ng mga lokal na alamat, paniniwala ng mga Etruscan, at mga impluwensya mula sa ibang mga kultura tulad ng Griyego at kartago. Ang mga kwento ay umusbong mula sa iba't ibang rehiyon ng Italya, kung saan ang mga tao ay nagtatag ng mga diyos at diyosa na kumakatawan sa mga natural na pwersa at mga aspeto ng buhay. Kadalasan, ang mga alamat na ito ay nagsasalaysay ng pinagmulan ng Roma, tulad ng kwento nina Romulus at Remus, na nagbigay liwanag sa pagkakatatag ng lunsod at mga batayang halaga nito. Ngunit ‘di lang dito nagtatapos! Habang lumalaki ang Roma at nalalapit sa mga iba’t ibang bansa, nasipsip nito ang mga kwento at pamanang Griyego. Ang mga diyos na Griyego, katulad nina Zeus at Hera, ay umangkop sa mga katumbas na Romano tulad nina Jupiter at Juno. Isang uri ng kultura na nagbubuuo ng mga kwento mula sa ibang lahi at tradisyon, dahil na rin sa kanilang mga paglalakbay at pangangalakal. Ang mga mitolohiya ay hindi lamang nagsisilbing aliwan; may mga aral at simbolismong napakahalaga sa pamumuhay ng mga Romano. Isipin mo, ang mga kwentong ito ay ipinamana sa mga susunod na henerasyon, halimbawa, sa pamamagitan ng mga epiko, tula at mga aklat na patuloy na nag-aakit sa mga mambabasa. Laking saya na isipin na gaya sa mga kwento ng ‘Aeneid’ ni Vergil, naglalaman pa ng mga pagkakaugnay-ugnay sa kanilang kumplikadong kasaysayan. Maraming aspeto ang nalampasan sa mga kwento ng mitolohiyang Romano, at nakakatuwang isiping ang mga ito ay hindi lamang nakaugat sa kanilang nakaraan kundi isinasalamin din ang kanilang pagkakakilanlan.

Tuwing napapakinggan ko ang kwento ng mga ninuno, parang may himig na bumabalik mula sa dagat at kabundukan. Lagi akong naaakit sa ideya na ang mitolohiya ng Pilipinas ay hindi nagmula sa iisang tao o lugar — ito ay produkto ng mahabang paglalakbay ng mga tao at kwento. Mula sa mga unang Austronesian na dumating sa kapuluan libu-libong taon na ang nakakaraan, dala nila ang paniniwala sa kalikasan, sa mga espiritu ng bundok, ilog, at tahanan — ’yong tinatawag na anito o diwatang tagapangalaga. Sa panahon nilang iyon nabuo ang mga ritwal ng pag-aalay, ang papel ng mga babaylan bilang tagapamagitan, at ang pila-pilang kuwentong nagpapaliwanag kung bakit umiikot ang araw o bakit may bagyo. Mayroon ding malinaw na impluwensiya mula sa kalakalan at pakikipag-ugnayan sa kalapit-bansa. Halimbawa, ang mga elemento ng Hindu-Buddhist na paniniwala at mga pangalan ng ilang diyos at epiko ay kumalat mula sa mga kaharian tulad ng Srivijaya at Majapahit; makikita ito sa mga sinaunang alamat at rehiyonal na epiko tulad ng 'Hinilawod', 'Biag ni Lam-ang', at 'Darangen'. Hindi rin mawawala ang impluwensiya ng Islam sa Mindanao at ng Espanyol sa buong bansa, na nagdala ng mga santo at bagong mga kuwento, at nagbago ng paraan ng pagsasalaysay at pagsasagawa ng ritwal. Sa pangkalahatan, ang pinagmulan ng mitolohiya sa Pilipinas ay isang masalimuot na pinagtagpi-tagping mga tradisyon: lokal na animismo, Austronesian na pag-iisip, panlabas na impluwensiya mula sa India, Malay, Tsina, Islam, at kolonyal na Espanyol, at ang walang patid na oral na paglipat ng mga kuwento mula sa isang henerasyon papunta sa susunod. Nakakabighani para sa akin na sa kabila ng pagbabago, buhay pa rin ang mga mitong ito sa mga sayaw, kapistahan, at mga kuwentong pinapasa sa gabi ng mga ilaw sa baryo.

Nakakatuwang isipin kung paano paulit-ulit na lumilitaw ang ilang uri ng tauhan sa mga mitolohiyang kuwentong binabasa ko—parang magkakaibang mukha ng iisang kolektibong imahinasyon. Una, nariyan lagi ang mga diyos at diyosa: mga tagapaglikha, tagapamahala ng panahon, digmaan, pag-ibig o kamatayan. Sa Greek myths makikita mo ang mga Olympian na may malinaw na pamilya at intriga; sa Hindu epics naman, ang mga diyos ay bahagi ng masalimuot na kosmolohiya tulad ng sa 'Mahabharata' o 'Ramayana'. Ang mga ito ang nagsisilbing paliwanag sa mga dakilang tanong ng tao—bakit may bagyo, bakit umiibig o bumabagsak ang isang hari. Kasunod nito, sobrang mahalaga ang mga bayani at kalahating-diyos: sina Hercules, Gilgamesh, o ang bayani sa 'Biag ni Lam-ang' na bumubuo ng tulay sa pagitan ng mundong banal at pangkaraniwan. Kasama rin ang mga mandaraya o trickster tulad nina Loki o Hermes, na nagtataboy ng mga limitasyon at nagbibigay ng maraming kuwentong nakakatawa at aral. Hindi mawawala ang mga halimaw at dambuhalang nilalang—dragon, aswang, titan—na kadalasang simbolo ng takot ng isang lipunan. Huwag kalimutan ang mga tagapayo at manghuhula, mga espiritu ng kalikasan, at mga personipikadong elemento—ilaw, bundok, ilog—na nagsisilbing karakter din sa sarili nilang karapatan. Personal, laging kinagigiliwan ko kung paano nagkakahalo-halo ang banal, bayani, at makalupang tauhan para bumuo ng isang mundong puno ng kabuluhan at emosyon; bawat isa ay may papel sa pagsasalaysay ng kolektibong alaala at takot ng isang kultura.

Sobrang nagulat ako nung una kong natuklasan na ang pelikulang 'O Brother, Where Art Thou?' ay isang napaka-creative na modernong adaptasyon ng 'Odyssey'. Hindi literal na sinunod ang bawat eksena ng epiko, pero ang mga temang paglalakbay, paghahanap ng tahanan, at pakikibaka sa kapalaran ay nakaayos sa 1930s Deep South nang parang bagong epic. Halimbawa, makikita mo ang mga siren moments sa mga babaeng umaawit sa ilog, ang blind prophet na parang modernong bersyong tagapagpahiwatig ng kapalaran, at ang tatlong pangunahing karakter na tumatakbo-palayo at bumabalik na parang mga contemporaryong Odysseus at mga kasama niya. Isa sa mga pinakamagandang bagay para sa akin ay kung paano ginamit ng Coen brothers ang musika bilang chorus ng pelikula—folk, bluegrass, at gospel ang nagdadala ng parehong timpla ng paglungkot at pag-asa na nagtatak sa 'Odyssey'. Habang nanonood ako, ramdam ko yung mix ng humor at solemnity; parang sinasabi ng pelikula na ang mitolohiya ay hindi lang para sa mga diyos at diyosa—ito rin ay buhay na kwento ng tao, kahit nasa gitna ng Great Depression. Personal, na-appreciate ko kung paano nila nirepack ang sinaunang epiko para sa modernong manonood nang hindi nawawala ang soul ng orihinal—saksi ang soundtrack at ang mga quirky pero makabuluhang eksena. Sa totoo lang, natutuwa ako tuwing naiisip ko kung paanong isang ancient tale ay nabuhay muli sa anyong bluegrass at mud-streaked boots.

Ako mismo, madalas akong humahagulgol sa tanong na ito tuwing may tsismisan sa forum: sino ba talaga ang pinakagaling sa mga nagsasalaysay ng mito? Para sa akin, hindi lang ito tungkol sa galing sa panulat kundi sa lawak ng impluwensya at sa kakayahang gawing buhay ang mga sinaunang diyos at alamat. Kung titignan ang pundasyon ng kanon ng mitolohiya, mahirap talikuran sina 'The Iliad' at 'The Odyssey' ni Homer — hindi lang dahil sina siya ang nagsilbing template ng epikong pampanitikan, kundi dahil buhat noon ay napako na sa kultura ang kanyang hugis ng bayani, trahedya, at kapalaran. May isa pang pangalan na palaging lumilitaw sa usapan: Ovid at ang kanyang 'Metamorphoses'. Ako, na sobrang bet sa metamorphosis bilang motif, nakikita ko kung paano niya pinagsama-sama ang mga kuwentong Greek at Roman sa isang obra na hanggang ngayon pinag-uusapan ng mga manunulat at artista. Pagkatapos, sa modernong panahon, hindi ko mapapawi ang paghanga ko kina Neil Gaiman at Madeline Miller — ang una para sa kanyang kakaibang pag-rework ng mito at ability na gawing creepy at poetic ang parehong oras sa 'American Gods' at 'Norse Mythology', ang huli naman para sa malambot pero matalas na pagre-interpret sa 'Circe' at 'The Song of Achilles'. Sa huli, pipiliin ko si Madeline Miller bilang personal na paborito kung ang sukatan ay empathy at character-driven retelling; ang bawat mitikal na tauhan niya ay parang totoong tao na may sugat at hangarin. Pero kung historical weight ang sukatan, si Homer ay malaki ang boto ko dahil siya ang pinag-ugatan ng karamihan sa sumunod na mito. Wala talagang iisang malinaw na 'pinakamagaling' — iba-iba ang klase ng kagalingan, at para sa akin, ang pinakamagaling ay yung nakakaantig sa puso mo habang binabasa mo.

Sariwa pa sa akin ang tunog ng tambol at hangin kapag ini-imagine ko ang paglalakbay ng mga diyos sa sinaunang mundo. Para sa mga epikong Griyego, gustung-gusto kong ihalo ang malawak na atmosfera ng sintetisador at koro — parang mga track ni Vangelis na may bigat at dramang klasikal. Kapag nagbabasa ako tungkol sa mga trahedya nina Zeus at Hera, naiisip ko ang malungkot ngunit malawak na piraso na parang soundtrack ng isang matandang pelikula; nagbibigay ito ng pakiramdam ng kapalaran at takdang panahon. Sa Norse na mga alamat naman, sinubukan kong marinig ang mga ulap at niyebe: natural ang pagtutugma sa mga ritwalistic at pambansang tunog ng Wardruna o sa malakas, cinematic na vibe ng soundtrack ng 'God of War' (2018) ni Bear McCreary. Para sa shinto at Japanese folk tales, napakaangkop ang malumanay, eterikal na musikalidad nina Joe Hisaishi o ang tradisyonal na gagaku at shamisen — parang mga tunog na nagpapaalab sa mga espiritu't kalikasan. Hindi ko pinalalampas ang mga lokal na mitolohiya; kapag iniisip ko ang mga kwento ng kapre, tikbalang, at diwata, ang kulintang, kudyapi, at katutubong bamboo percussion ang agad na pumapasok sa ulo ko — simple ngunit puno ng karakter. Sa huli, ang soundtrack na pipiliin ko ay palaging nagmumula sa kung anong emosyon ang nasa puso ng kwento: paglikha, trahedya, o kapistahan — at iyon ang nag-e-excite sa akin sa bawat ulang tugtugin na bumabagay sa mito.