คาถาขอขมา กรรม ควรสวดเวลาไหนจึงจะได้ผลดีที่สุด?

เราเคยสงสัยอยู่เหมือนกันว่าทำไมแมวสามสีถึงมักเป็นตัวเมีย แล้วทำไมบางครั้งเห็นตัวผู้บ้าง บอกเล่าจากมุมที่เข้าใจง่ายก่อน: ลายสามสีเกิดจากการมียีนสีส้มที่อยู่บนโครโมโซม X กับยีนไม่ส้ม (เช่น สีดำ/น้ำตาล) อีกตัวนึง เมื่อสัตว์มียีนสองแบบบนโครโมโซม X สลับกันจะเกิดแพตช์สีต่างกันเพราะเซลล์แต่ละเซลล์ปิดการทำงานของ X หนึ่งแท่งแบบสุ่ม (เรียกว่า X-inactivation หรือ lyonization) ฉะนั้นในแมวเพศเมียที่มีโครโมโซม XX หากมีหนึ่ง X เอายีนสีส้มและอีก X เอายีนไม่ส้ม ก็จะเห็นจุดส้มกับดำปะปนกัน การมีแถบขาวบนตัวส่วนมากมาจากยีนอีกชนิดหนึ่งที่ไม่เกี่ยวกับ X โดยตรง แต่มันมีผลต่อการเคลื่อนตัวของเซลล์สร้างเม็ดสี (melanocytes) ระหว่างการพัฒนา ทำให้บางจุดขาดเม็ดสีและกลายเป็นสีขาว ดังนั้นการรวมกันของ X-inactivation กับการกระจายเม็ดสีที่ไม่สม่ำเสมอจึงให้ลายสามสีที่เราเห็นได้อย่างงดงาม สำหรับแมวสามสีตัวผู้ สาเหตุที่พบบ่อยที่สุดคือมีโครโมโซม X เพิ่มขึ้น (เช่น XXY เหมือนภาวะไคลน์เฟลเทอร์ในมนุษย์) ทำให้มีทั้งยีนสีส้มและยีนไม่ส้มอยู่พร้อมกัน จึงเกิดลายสามสีได้ แต่วิถีนี้มักทำให้แมวเพศผู้มีภาวะเจริญพันธุ์ลดลงหรือเป็นหมันได้ อีกสาเหตุที่หายากคือการเป็นแชมไพร่า (chimerism) เมื่อตัวอ่อนสองตัวรวมกันเป็นตัวเดียว ทำให้มีจีโนไทป์ต่างกันในเนื้อเยื่อต่างส่วน ผลลัพธ์คือแมวเพศผู้บางตัวอาจมีลายสามสีได้โดยไม่ต้องมี X เกิน สรุปแล้วเป็นเรื่องของพันธุกรรมและการพัฒนาเซลล์ที่มาประสานกันจนเกิดผลงานศิลปะบนขนของแมว เหมือนโชคชะตาที่ยิ้มให้ผู้เลี้ยงไปทีหนึ่ง

ยืนยันได้เลยว่าผมติดตาม 'นารูโตะ นินจาจอมคาถา' มานานและเจอการกระจายพากย์ไทยที่เปลี่ยนไปตามเวลา เมื่อมองแบบแฟนเก่า ผมเห็นว่าการหาพากย์ไทยครบทั้งเรื่องบนสตรีมมิ่งค่อนข้างไม่แน่นอน บริการใหญ่บางแห่งอย่าง 'Netflix' เคยมีการนำเข้าอนิเมะหลายเรื่องพร้อมเสียงพากย์ไทยหรือเสียงภาษาอื่น ๆ แต่สำหรับ 'นารูโตะ' มักจะเป็นการนำเข้าบางซีซั่นหรือมีเฉพาะซับภาษาไทยเท่านั้น ส่วนบริการสตรีมมิ่งเอเชียบางเจ้าอย่าง 'iQIYI' เคยมีการซัพพอร์ตพากย์ไทยในบางคอนเทนต์ ดังนั้นถ้าต้องการพากย์ไทยครบจริง ๆ ผมจะแนะนำให้เช็กในเมนูภาษาของแต่ละแพลตฟอร์มก่อนกดดู และอย่าลืมว่าบางครั้งพากย์ไทยเวอร์ชันเต็มอาจยังอยู่ในรูปแบบแผ่น DVD หรือการออกอากาศทางทีวีมากกว่า สรุปแบบแฟนคนนึงที่ชอบเก็บคือ ถ้าคุณอยากได้ครบจริง ๆ ให้เตรียมใจตรวจหลายช่องทางและเก็บแผ่นสำรองเอาไว้ เพราะสตรีมมิ่งเปลี่ยนไลเซนส์บ่อยและบางทีพากย์ไทยจะหายไปเป็นช่วง ๆ — นี่คือสิ่งที่ผมทำเมื่อตามหาฉากโปรดจากซีซั่นแรก ๆ ของเรื่อง

คำว่า 'จูจุทสึ' ที่ปรากฏใน 'มหาเวทย์ผนึกมาร' แปลตรง ๆ ว่า 'เทคนิคคำสาป' หรือจะเรียกเป็นไทยแบบง่าย ๆ ว่า 'คาถาคำสาป' — คำนี้ไม่ได้เป็นชื่อคาถาเดี่ยว ๆ แต่เป็นชื่อหมวดใหญ่ของวิธีใช้พลังในโลกของเรื่อง เห็นคำว่า 'จู' (คำสาป) กับ 'จุทสึ' (ศิลป์/เทคนิค) รวมกันแล้วมันสื่อถึงการใช้พลังจากคำสาปเพื่อจัดการหรือเปลี่ยนแปลงโลกรอบตัว แถมยังมีนัยเชิงปรัชญาว่า 'พลังที่มาพร้อมกับผลข้างเคียง' มากกว่าคำว่าเวทมนตร์แบบบริสุทธิ์ ฉันชอบคิดว่าการตั้งชื่อเทคนิคแบบนี้มีความตั้งใจสองชั้น ชั้นแรกคือบอกหน้าที่และกลไกของพลัง เช่นคำว่า 'Limitless' หรือในศัพท์ญี่ปุ่น '無下限呪術' ที่ปรากฏกับตัวละครบางคน หมายถึงการจัดการพื้นที่หรืออัตราการไหลของพลังจนแทบไร้ขอบเขต ชั้นที่สองคือสะท้อนบุคลิกของผู้ใช้ เช่นคาถาที่ชื่อฟังโหดร้ายหรือเทคนิคที่เรียบง่ายกลับมีผลกระทบเชิงศีลธรรมอย่างลึกซึ้ง ในงานนี้ชื่อของเทคนิคมักบอกให้เรารู้ล่วงหน้าว่าผู้ใช้จะมองโลกแบบไหนและจะจ่ายด้วยอะไร ประเด็นที่ผมคิดว่าน่าสนใจคือความต่างระหว่างชื่อเชิงเทคนิคกับชื่อเชิงปรัมปรา บางครั้งชื่อเทคนิคเป็นคำเรียกเชิงสากลที่อธิบายกลไก เช่นการขยายโดเมนหรือการเปลี่ยนทรงของคำสาป ขณะที่ชื่อที่ผู้คนนิยมเรียกกันกลับเป็นชื่อที่มีอารมณ์ เช่นชื่อโดเมนที่ฟังแล้วเหมือนศาลเจ้า มันทำให้ฉากการใช้พลังมีสีสันและเพิ่มมิติให้ตัวละคร ความหมายที่ซ่อนอยู่ในชื่อเหล่านี้จึงไม่ใช่แค่คำแปลภาษาเดียว แต่เป็นการเล่าเรื่องด้วยคำ ๆ เดียว ซึ่งทำให้ฉากต่อสู้หรือโมเมนต์เงียบ ๆ ในเรื่องมีน้ำหนักขึ้นอย่างมาก ฉันมักจะกลับไปคิดถึงช่วงที่เทคนิคถูกเปิดเผยครั้งแรก แล้วจะเห็นว่าชื่อคาถาช่วยพาเราเข้าใจทั้งระบบพลังและตัวละครในเวลาเดียวกัน

คำว่า 'คู่กรรมเดิม' ทำให้ผมคึกขึ้นเลย—แต่มันก็เป็นคำที่กว้างมากและคนแต่ละรุ่นหมายถึงฉบับต่างกันไป ในมุมมองของคนที่โตมากับภาพยนตร์และละครเวที ผมจะชอบแยกว่าอยากรู้ถึงฉบับไหนก่อน เพราะแต่ละเวอร์ชันมีนักแสดงนำที่คนจดจำต่างกัน เช่น ฉบับภาพยนตร์เก่า ฉบับละครโทรทัศน์ และฉบับละครเวที/มิวสิคัล ต่างก็มีหน้าใหม่ ๆ มารับบทตัวละครหลักที่คนรักเรื่องนี้เทใจให้ ผมชอบเล่าประสบการณ์จากการดูหลายเวอร์ชันพร้อมกัน: บทนำของเรื่องโดยทั่วไปคือหญิงไทยที่ชื่อและบุคลิกแตกต่างเล็กน้อยไปตามการดัดแปลง กับชายชาวต่างชาติ (มักเป็นทหาร/เจ้าหน้าที่ที่เข้ามาในสมัยสงคราม) ที่บทบาทของเขากลายเป็นแกนกลางของความรักและความขัดแย้ง ดังนั้นเวลาใครถามว่า “นักแสดงนำใน 'คู่กรรม' เดิมเป็นใครบ้าง” ผมมักจะถามกลับว่าอยากได้ฉบับปีไหนหรือฉบับการแสดงแบบไหน ถ้าบอกปีหรือสื่อที่ต้องการมา ผมจะเล่าแบบละเอียดถึงใครเล่นบทใดและมุมมองการแสดงที่น่าจดจำได้เลย

เราอยากพูดถึงการดัดแปลงละครของ 'คู่กรรม' ในมุมที่เป็นงานละครเวทีหรือทีวีที่รู้สึกได้ทันทีว่าโฟกัสเปลี่ยนไปจากต้นฉบับ พออ่านต้นฉบับแล้วสิ่งหนึ่งที่ชัดคือรายละเอียดความคิดภายในของตัวละครได้รับพื้นที่มากกว่า แต่ฉบับละครต้องแปลงความคิดเหล่านั้นออกมาเป็นบทพูด ท่าทาง และองค์ประกอบภาพซึ่งย่อมทำให้บางช่วงที่ในนิยายยืดยาวจะถูกย่อ ตัด หรือเปลี่ยนให้กระชับกว่าเดิม การเพิ่มมู้ดด้วยเพลง แสง และการวางฉากทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครถูกอ่านได้ทันทีโดยผู้ชม แต่สิ่งนี้ก็แลกมาด้วยการสูญเสียความซับซ้อนภายในใจซึ่งในหนังสืออาจมีบรรยายยาวหลายหน้า ฉบับละครมักจะแก้ปัญหาด้วยการเพิ่มบทสนทนาหรือฉากที่ไม่ปรากฏในหนังสือเพื่อชี้นำอารมณ์ เช่น ใส่ช่วงที่ตัวละครหนึ่งแสดงออกชัดขึ้นหรือเปลี่ยนลำดับเหตุการณ์เพื่อให้จุดไคลแม็กซ์ทำงานบนเวทีได้ดีขึ้น ยังมีเรื่องการตีความตัวละครที่ต่างกัน นักแสดงหนึ่งท่านสามารถทำให้ตัวละครดูเป็นคนมีเหตุผลมากขึ้นหรือเกรี้ยวกราดกว่าในต้นฉบับ ฉะนั้นตอนดูฉบับละครจะรู้สึกได้ทั้งความสดของการแสดงและการสูญเสียบางมิติของเนื้อหา เหมือนเวลาที่ดูฉบับละครเวทีของ 'Romeo and Juliet' ที่เน้นการแสดงทางกายภาพเพื่อชดเชยความละเอียดของบทกวี ความต่างแบบนี้ไม่ได้ดีหรือไม่ดีเสมอไป แต่มันเป็นการแลกเปลี่ยนรูปแบบการเล่าเรื่องที่บอกคนละอย่างแก่ผู้ชม

แฟนรุ่นเก่าของ 'คู่กรรม' น่าจะคุ้นกับชิ้นสะสมแบบคลาสสิกที่หายากและมีเสน่ห์แบบวินเทจมากกว่าของแฟนเมดสมัยใหม่เลย ผมชอบเก็บของที่เป็นเวอร์ชันดั้งเดิมก่อนเป็นกระแส เช่น เทป VHS หรือดีวีดีเก่าสำหรับฉบับภาพยนตร์หรือซีรีส์ที่มีฉากจำ เป็นของสะสมอีกแบบคือโปสเตอร์โรงหนังสมัยโปรโมตแรกๆ ซึ่งกระดาษกับงานพิมพ์มันให้ความรู้สึกต่างจากโปสเตอร์พิมพ์ใหม่มาก นอกจากนี้ยังมีแผ่นเสียงหรือซาวด์แทร็กแบบซีดีรุ่นเก่า ภาพนิ่งจากกองถ่าย และหนังสือโปรโมตหรือโฟโต้บุ๊กที่มักออกตอนมีการฉายใหญ่ๆ เหล่านี้เป็นของที่ถ้าถูกเก็บรักษาดี ราคาจะขึ้นและหาแทบไม่ได้แล้ว แหล่งหาที่ผมใช้บ่อยคือร้านหนังสือมือสองกับตลาดนัดของเก่า ใครชอบตระเวนจะพบของดีได้ในร้านแถวเมืองเก่า บางชิ้นเจอบนแพลตฟอร์มประมูลต่างประเทศอย่าง eBay ด้วย บางครั้งกลุ่มในเฟซบุ๊กหรือมาร์เก็ตเพลซในประเทศก็มีคนประกาศขายของสะสมชิ้นเด็ด ถ้าใครอยากได้แบบเป็นทางการจริงๆ ลองเช็กกับหอภาพยนตร์หรือออร์แกไนเซอร์ที่จัดรีโทรสเปกทีฟเพราะบางงานมีสินค้าจำกัดออกมาขายด้วย สรุปคือต้องใจเย็นและตาไว ของเด็ดมักโผล่มาไม่บ่อย แต่ได้แล้วมันฟินแบบบอกไม่ถูก

เราโตมากับนิทานรักที่เจ็บปวดแบบโบราณ เลยชอบเห็นคนเอา 'คู่กรรม' มาปรับโทนให้หลากหลายกว่าเดิมมากนัก — ทั้งแนวซ่อมแซม (fix-it) ที่เติมตอนจบให้มีความอิ่มใจ แบบเปลี่ยนเป็น HE, AU สมัยใหม่ที่ย้ายตัวละครไปอยู่ในมหานครแทนหมู่บ้าน, หรือแนว domestic ใส่ฉากครัวและชีวิตประจำวันให้ดูอบอุ่นขึ้นมาอีกหน่อย ในมุมของคนอ่านที่ชอบละเอียด ฉากแยกจากกันกลางสงครามหรือการถูกกีดกันทางสังคมมักถูกเขียนเป็น angst หนัก ๆ เพื่อเน้นความเจ็บปวดของชะตากรรม ขณะเดียวกันก็มีคนเขียนแนวคู่ขนาน (crossover) เอาตัวละครไปปะทะกับโลกยุคใหม่หรือโลกแฟนตาซี เช่น เอาไปเจอกับกรอบเรื่องแบบ 'บุพเพสันนิวาส' เพื่อเล่นกับความต่างของมารยาทและวิถีชีวิต ทำให้เกิดมุมมองใหม่ ๆ แนะนำว่าถ้าชอบฟีลซ่อมแซมหรือหวาน ๆ หาได้ง่ายในแพลตฟอร์มไทยที่มีหมวดแฟนฟิค เช่น เว็บของนักอ่าน-นักเขียนไทยและกลุ่มเฟซบุ๊กที่คนไทยรวมกัน หรือถ้าชอบงานแปลแบบสากล ก็มีพื้นที่ให้ผู้เขียนลงงานภาษาอังกฤษด้วย จุดสำคัญคือดูแท็ก เช่น 'fix-it' 'modern AU' หรือแท็กชื่อคู่ แล้วสำรวจก่อนว่าโทนไหนถูกใจ จะได้เจอเรื่องที่เข้าถึงอารมณ์ได้ทันที

ภาพยนตร์ที่ว่าด้วยชะตากรรมมักใช้สัญลักษณ์เล็กๆ เพื่อบอกเป็นนัยว่าทุกการกระทำมีแรงสะท้อนกลับมาในอนาคต หลายครั้งผู้กำกับจะปลูกสิ่งของซ้ำๆ เช่นประตูที่ปิดลงอีกครั้ง กระดาษที่ไหม้ หรือรอยแผลบนร่างกายให้กลายเป็นเครื่องเตือนความจำของกรรม ใน 'Oldboy' เส้นทางของตัวเอกและภาพทางกายภาพที่ถูกล้อมรอบเหมือนเขาวงกตทำให้ฉันเข้าใจว่าโชควาสนาถูกบีบอัดด้วยความตั้งใจของผู้กระทำและการตอบโต้จากสังคม เสียงประกอบและมุมกล้องก็มีบทบาทไม่แพ้กัน ผู้กำกับมักอธิบายว่าสีที่เย็นลงเมื่อเหตุการณ์เลวร้ายเกิดขึ้นหรือการใช้มุมเอียงเพื่อแสดงการพลิกผันของชะตา คือภาษาภาพที่ช่วยให้ผู้ชมรับรู้ถึงความเป็นกรรมอย่างไม่ต้องบรรยายมาก ฉันจึงชอบเวลาที่หนังใช้สัญลักษณ์เล็กๆ นั่นเพื่อให้ฉากสุดท้ายกระแทกมากขึ้น เพราะมันทำให้ผลของการกระทำนั้นดูหนักแน่นและมีน้ำหนักในความทรงจำมากกว่าการพูดบอกตรงๆ