นักวิจารณ์ให้คะแนน หนัง ผี เต็ม เรือง เท่าไร

บ่อยครั้งที่โปสเตอร์หนังผีจะโอ้อวดคำว่า 'อิงจากเหตุการณ์จริง' เพื่อทำให้ความกลัวดูหนักแน่นขึ้นและเชื่อมโยงกับโลกความเป็นจริง การตลาดแบบนี้ทำงานได้ดีเพราะความรู้สึกว่ามันอาจเกิดขึ้นกับคนจริง ๆ ทำให้การดูหนังเปลี่ยนจากความบันเทิงไปเป็นการเผชิญหน้ากับความไม่สบายใจทางจิตใจ ตัวอย่างที่ชัดเจนคือ 'The Conjuring' กับ 'The Amityville Horror' ซึ่งทั้งสองเรื่องมีจุดเริ่มต้นอยู่กับคดีหรือประสบการณ์ของคนจริง แต่สิ่งที่อยู่บนจอส่วนใหญ่ถูกปรับแต่ง ดัดแปลงตัวละคร และสร้างฉากเพื่อความตึงเครียด ส่วนเอกสารต้นฉบับ เช่นคำให้การหรือบันทึกทางกฎหมาย มักถูกย่อหรือถูกตีความใหม่ในภาพยนตร์ วิธีที่ผมนิยมคิดเวลาจะตัดสินใจว่าหนังเรื่องไหนควรเชื่อหรือไม่ คือมองแยกสองส่วนออกจากกัน: ส่วนของข้อเท็จจริงที่ตรวจสอบได้กับส่วนของการเล่าเรื่องที่เป็นงานสร้างสรรค์ หนังที่ทำได้ดีก็คือหนังที่ยังคงความเคารพต่อสิ่งที่เคยเกิดขึ้นจริงในขณะที่ยังเล่าเรื่องให้ดราม่าและน่าสนใจ ซึ่งในแง่นั้นการอ้างว่า 'เรื่องจริง' มักเป็นเครื่องมือมากกว่าข้อพิสูจน์

ฉากหนึ่งที่ยังติดตาฉันจาก 'ผี เต็ม เรือง' คือช่วงที่ตัวเอกกลับไปยังบ้านเก่าตอนพลบค่ำและเดินลงบันไดใต้แสงสลัวๆ ในตอนนั้นเสียงรอบข้างเหมือนถูกดูดออกไป เหลือเพียงการหายใจของตัวละครกับเสียงไม้กระทบเล็กๆ กล้องค่อยๆ เคลื่อนเข้ามาแบบช้าๆ จนจังหวะที่ไม่คาดคิดเกิดขึ้น—กระจกเงาที่ควรสะท้อนภาพกลับกลายเป็นหน้าตาของคนที่ไม่มีที่มาทันใด ที่น่ากลัวไม่ใช่แค่หน้าตาของผี แต่เป็นการเล่นกับความคาดหวังและเวลา: ผู้ชมรู้สึกว่าพื้นที่ที่ปลอดภัยที่สุดกลับกลายเป็นกับดัก องค์ประกอบที่ทำให้ฉากนี้ทรงพลังสำหรับฉันคือการผสมผสานของภาพและเสียงแบบละเอียด การไม่ใช้เสียงตลอดเวลาแต่เลือกใช้ความเงียบเป็นจังหวะเพื่อสร้างช่องว่างให้จินตนาการทำงาน กล้องที่เคลื่อนช้าให้ความรู้สึกเหมือนเราค่อย ๆ ถูกดึงเข้าไปในพื้นที่เดียวกับตัวละคร สีโทนอุ่นที่เริ่มซีดลงบ่งบอกว่าความเป็นจริงกำลังถูกกลืนกิน ระยะใกล้ของการถ่ายทอดอารมณ์ผ่านสายตาของนักแสดงทำให้ฉากไม่ต้องพึ่งพาเอฟเฟกต์แรงๆ เลยแม้แต่น้อย ความรู้สึกที่ได้หลังดูคือความไม่สบายใจที่สะสมมากขึ้นเรื่อยๆ มากกว่าการตื่นเต้นชั่วคราว เพราะฉากนั้นดึงเอาความรู้สึกผิดลึกๆ ของตัวเอกออกมา ทำให้ผีไม่ได้เป็นแค่สิ่งแปลกปลอม แต่เป็นเงาของอดีตที่ยังไม่ถูกแก้ ตัวอย่างอื่นที่เตือนใจฉันถึงเทคนิคการสร้างความกลัวแบบละเอียดแบบนี้คือ 'The Ring' ที่เลือกใช้จังหวะช้าๆ และการเปิดเผยเชิงภาพแทนการตะโกนเสียงดัง แต่ฉากใน 'ผี เต็ม เรือง' มีความเป็นส่วนตัวมากกว่า เหมือนเสียงกระซิบที่บอกเราให้สังเกตรายละเอียดรอบตัวก่อนจะปล่อยให้ความหวาดกลัวคืบคลานเข้ามา จบท้ายด้วยภาพตัดที่ค้างไว้ในความมืด ซึ่งยังคงทำให้ใจเต้นไม่เป็นจังหวะเวลาจำได้ซ้ำๆ

ไม่มีอะไรทำให้หัวใจเต้นแรงเท่าฉากที่สาวน้อยคลานออกมาจากทีวีใน 'Ringu'—ภาพนิ่งที่เงียบจนรู้สึกได้ถึงเสียงลมหายใจที่ห้องประชิดตัว ภาพนั้นยังคงติดตาอยู่ตลอดเวลา แสงจอที่วูบวาบแล้วเงาของผมดำยาวขยับคล้ายสัมผัสได้ ทำให้ขนลุกจนรู้สึกเหมือนมีใครมาจับไหล่ข้างหนึ่ง ขณะที่ฉันนั่งจ้องหน้าจอ มือกุมที่นั่งแน่น การเคลื่อนไหวช้าแต่หนักหน่วงของเธอ—ไม่มีเสียงประกอบมากนัก นั่นแหละที่ทำให้มันน่ากลัวยิ่งกว่าเอฟเฟกต์หวือหวา จุดที่ทำให้ฉากนี้น่าสะพรึงไม่ใช่แค่ใบหน้า แต่เป็นการใช้พื้นที่และเวลาอย่างชาญฉลาด กล้องไม่จำเป็นต้องซูมแบบระทึก แต่กลับเลือกที่จะให้ผู้ชมเติมภาพเอง ความไม่สมบูรณ์ของรายละเอียดให้จินตนาการทำงานหนักขึ้น ฉันเห็นเวลากระชากหายใจของตัวละครแทนที่จะได้ยินมันโดยตรง ซึ่งมันทรงพลังกว่าการตะโกนหลอกอย่างมาก ท้ายที่สุด ฉากนี้ยังคงเป็นบทพิสูจน์ว่าความกลัวที่ดีมาจากการสร้างบรรยากาศและการรอคอยมากกว่ารูปภาพที่น่ากลัวเพียงอย่างเดียว มันสอนให้ฉันรู้ว่าความเงียบและความช้าเมื่อจับคู่กัน สามารถทำให้ฉากสั้นๆ กลายเป็นฝันร้ายที่ยาวนานได้

เราเป็นคนที่สะสมของที่ระลึกจากหนังสยองขวัญมานานและบอกได้เลยว่ามีทั้งแบบทางการและไม่ทางการอยู่จริง ๆ ถ้าพูดถึงหนังฮอลลีวูดฟอร์มใหญ่ อย่างเช่น 'The Conjuring' จะเห็นสินค้าทางการออกมาหลากหลาย ทั้งกล่องบ็อกซ์เซ็ตดีไซน์พิเศษ ฟิกเกอร์ตัวละครสเกลสูง ของตกแต่งบ้านที่ทำเลียนแบบพร็อพจากหนัง และแอ็กเซสซอรี่อย่างแผ่นเสียงซาวด์แทร็กหรือโปสเตอร์ตีพิมพ์แบบลิมิเต็ด เรียกว่าถ้าผลิตอย่างเป็นทางการจะมีสัญลักษณ์รับรองหรือหมายเลขผลิตบอกชัดเจน เราแนะนำให้แยกความต่างระหว่างสินค้าทางการกับของทำเลียนแบบก่อนตัดสินใจซื้อ เพราะราคากับความคงทนต่างกันมาก ของแท้มักเริ่มจากหลักร้อยบาทสำหรับโปสเตอร์ธรรมดา ไปจนถึงหลักหมื่นหรือหลายหมื่นสำหรับพร็อพจำลองหรือฟิกเกอร์ลิมิเต็ด วิธีตรวจสอบง่าย ๆ คือดูแหล่งขาย (ร้านค้าของผู้จัดจำหน่ายอย่างเป็นทางการ, ร้านค้าออนไลน์ที่มีรีวิวเยอะ) หรือมองหาสัญลักษณ์การรับรองบนแพ็กเกจ นอกจากนั้นงานคอนเวนชันหรืออีเวนต์ภาพยนตร์มักมีสินค้าพิเศษจำหน่ายเฉพาะงาน และถ้าชอบของเก่า ๆ การตามประมูลหรือกลุ่มนักสะสมก็เป็นทางเลือกที่สนุกแต่ต้องระวังของปลอม สุดท้ายนี้ เวลาเลือกซื้อเราอยากให้คิดถึงทั้งความชอบและการเก็บรักษา เพราะบางไอเท็มสวยแต่ต้องใช้พื้นที่หรือการป้องกันพิเศษ เราชอบเห็นของตั้งโชว์แล้วมีเรื่องเล่า เพราะนั่นทำให้ของที่ระลึกไม่ใช่แค่สิ่งของ แต่เป็นส่วนหนึ่งของความทรงจำจากหนังที่ชอบ

เคยสังเกตไหมว่าเพลงประกอบสยองขวัญมีพลังทำให้ฉากธรรมดากลายเป็นสิ่งน่ากลัวได้ทันที ในฐานะแฟนหนังผีที่ชอบฟังซาวด์แทร็กหลังดูจบ ฉันมักจะนึกถึงชื่อนักแต่งเพลงที่กลายเป็นเครื่องหมายของแนวนี้ เช่น บาร์นาร์ด เฮอร์แมน ('Psycho') ที่ใช้สตริงกระชากเสียงจนเกิดความตึงเครียดจนคนดูทรมานไปด้วย และจอห์น คาร์เพนเตอร์ ('Halloween') ที่ไม่ได้เป็นแค่ผู้กำกับแต่ยังแต่งธีมตำนานนั้นเอง การเลือกเสียงเบสต่ำ ๆ หรือโน้ตซ้ำ ๆ สามารถสร้างบรรยากาศไม่สบายใจได้มากกว่าภาพนรก ๆ บางครั้งเพลงก็ทำหน้าที่เป็นตัวละครหนึ่งเดียวในหนัง ในมุมที่เป็นแฟนเก่าคนหนึ่ง ฉันยังชอบผลงานของคริสโตเฟอร์ ยัง ที่แต่งดนตรีให้ 'Hellraiser' ด้วยโทนเสียงที่แปลกและเต็มไปด้วยโลหะหนัก ๆ ต่างจากสไตล์คลาสสิกของเฮอร์แมน และมาร์โก เบลตรามี ('Scream') ก็เป็นตัวอย่างของการใช้ธีมซ้ำอย่างชาญฉลาดเพื่อเรียกความตึงเครียดกลับมาเมื่อจำเป็น เพลงเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าใครเป็นคนแต่งเพลงนั้นสำคัญไม่แพ้การตัดต่อหรือการแสดง เพราะมันกำหนดอารมณ์ตลอดทั้งเรื่อง สรุปแบบคลีน ๆ ในมุมของผู้ชมที่ชอบจับรายละเอียดเล็ก ๆ ฉันมองว่านักแต่งเพลงเหล่านี้คือคนที่ต้องเข้าใจโครงสร้างอารมณ์ของหนังผี จับจังหวะการเงียบกับเสียง และแปลงความกลัวเป็นภาษาเสียงได้อย่างช่ำชอง — แล้วคุณจะเริ่มจดจำชื่อนักแต่งเพลงทุกครั้งที่ได้ยินคอร์ดที่ทำให้หัวใจเต้นแรงขึ้น

เมื่อพูดถึงคำว่า 'หนังผีเต็มเรื่อง' ผมมองว่ามันเป็นคำรวมที่หมายถึงหนังยาวแนวสยองขวัญซึ่งมีผู้กำกับหลากหลายสไตล์เข้ามาทำงานนี้ ในวงการไทยมีผู้กำกับที่ช่วยยกระดับแนวนี้ให้คนพูดถึงมากขึ้น เช่นผู้กำกับร่วมที่ทำ 'Shutter' ซึ่งผลงานของพวกเขาสร้างความหวาดสะพรึงแบบใช้ภาพและเงาได้อย่างแยบยล อีกคนที่มักถูกยกมาเสมอคือผู้กำกับของ 'Nang Nak' ซึ่งใช้ความเป็นตำนานท้องถิ่นผสมกับงานภาพอันงดงาม ทำให้หนังผีแบบไทยมีมิติเฉพาะตัว ส่วนงานต่างประเทศก็มีกลุ่มคนที่สร้างสูตรสำเร็จให้เราเข้าใจว่าใครคือคนที่ทำหนังผีเต็มเรื่องได้ดี เช่นผู้กำกับที่ทำ 'The Eye' (Pang Brothers) ที่ชอบเล่นกับการมองเห็นและสิ่งที่เราไม่เห็น หรือผู้กำกับฮอลลีวู้ดที่ทำ 'The Conjuring' (James Wan) ซึ่งเชี่ยวชาญการสร้างจังหวะตึงเครียดและจู่โจมจิตใจคนดู ผมชอบเปรียบเทียบงานของผู้กำกับเหล่านี้เพราะแต่ละคนมีเครื่องมือและกลยุทธ์ต่างกัน ทั้งการใช้เสียง บรรยากาศ และการพัฒนาเนื้อเรื่อง ทำให้เวลาเลือกดูหนังผีเต็มเรื่องผมมักเลือกจากสไตล์ผู้กำกับมากกว่าจะดูแค่พล็อตเดียว

เคยสงสัยไหมว่าทำไมบางตอนจบของหนังผีถึงยังคงตามหลอกหลังจากไฟขึ้นและคนดูเดินออกจากโรงหนังไปแล้ว? ผมชอบมองตอนจบเป็นเครื่องมือที่กำหนดอารมณ์สุดท้ายของเรื่อง—บางครั้งเป็นตะปูปิดฝาให้รู้สึกโล่ง บางครั้งเป็นเข็มเล็กๆ ฝังไว้ในสมองให้คันไม่จบ ความต่างของตอนจบที่น่าสนใจมักอยู่ระหว่าง 'เฉลยช็อก' กับ 'ความไม่ชัดเจน' และทั้งสองแบบให้ผลที่ต่างกันโดยสิ้นเชิง ตัวอย่างที่จดจำได้คือตอนจบแบบย้อนวนของ 'Ringu' ที่ทำให้คำว่า ‘คำสาป’ กลายเป็นวงกลมไม่มีวันปิด หรือการหยอดความไม่แน่นอนแบบใน 'The Others' ที่จนถึงฉากสุดท้ายยังพลิกความจริงของตัวละครให้ผมต้องขยี้ตา ความชอบส่วนตัวผมเปลี่ยนไปตามอารมณ์ ถ้าวันไหนอยากถูกเขย่าจิตใจแบบทื่อๆ ผมจะเลือกหนังที่ให้ตอนจบชัดเจนและโหดร้าย เช่นงานที่ปล่อยให้ชะตากรรมตัวละครจบแบบไม่ไหวติง ทำให้ความกลัวกลายเป็นบทเรียนหรือบทลงโทษอีกทางหนึ่ง แต่ถาวันไหนอยากค้างคา ผมจะเลือกหนังที่จบแบบเปิดปล่อยให้หัวคิดต่อ เช่นฉากท้ายที่ทิ้งสัญลักษณ์บางอย่างแล้วไม่อธิบายต่อ—มันทรมานแต่น่าจดจำ การสร้างสมดุลระหว่างการให้ข้อมูลและการปกปิดคือศิลปะของผู้กำกับหลายคน และเป็นเหตุผลว่าทำไมบางหนังผียังถูกพูดถึงยาวนานหลังฉายแรก เมื่อมองเชิงโครงสร้าง ผมชอบดูว่าเรื่องใช้ตอนจบสื่ออะไรต่อมากกว่าดูว่ามันแปลว่าอะไรในเชิงพล็อต บางเรื่องเลือกตอนจบแบบ tragic catharsis เพื่อปลดเปลื้องความตึงเครียด บางเรื่องใช้ตอนจบแบบย้อนความจริง (reveal) เพื่อให้เราอ่านนิยายทั้งเรื่องใหม่ในมุมมองอื่น อีกทั้งฉากสุดท้ายยังทำหน้าที่เป็นตัวกำหนดน้ำเสียงของความกลัว—จะเป็นเยือก เย็น เศร้าหมอง หรือสะพรึงจนต้องทิ้งคำถามไว้ ผมมักจบการดูด้วยการนั่งเงียบๆ คิดถึงภาพหรือบทพูดชิ้นเดียวที่ผู้กำกับเลือกวางไว้ แล้วรู้สึกว่าตอนจบที่ดีไม่จำเป็นต้องอธิบายทุกอย่าง แต่ต้องทำให้การดูทั้งเรื่องคุ้มค่าและมีผลสะท้อนต่อหัวใจของผู้ชม

คอหนังผีที่ยืนอยู่ฝั่งนักวิจารณ์มองคะแนนด้วยเลนส์หลายชั้นมากกว่าคนดูทั่วไป ผมมักพูดว่าเกณฑ์หลักที่นักวิจารณ์ใช้แบ่งเป็นสี่ด้านใหญ่ ๆ: เทคนิคการสร้างบรรยากาศ (การตัดต่อ เสียง แสง), การเล่าเรื่องที่มีจุดเปลี่ยนหรือชั้นความหมาย, การแสดงที่ทำให้เชื่อได้ และนวัตกรรมหรือความสดใหม่ของไอเดีย ตัวอย่างที่ชัดคือ 'The Conjuring' ที่ได้คะแนนดีเพราะการใช้เสียงและมุมกล้องสร้างความตึงเครียด แม้มันจะไม่ใช่หนังที่บุกเบิกแนว แต่ความชัวร์ของงานฝีมือช่วยดันคะแนนขึ้นมา อีกมุมที่ผมสนใจคือบริบทวัฒนธรรม—หนังอย่าง 'Hereditary' ได้รับการยกย่องจากนักวิจารณ์เพราะมันขยายความหมายของการสูญเสียและบ้า ผ่านการเล่าเชิงสัญลักษณ์ ซึ่งทำให้คะแนนด้านคุณค่าศิลป์สูงกว่าความสามารถในการทำให้คนกลัวทันที นี่แหละคือเหตุผลที่บางหนังผีได้คะแนนวิจารณ์สูงแม้คนดูสยองน้อยลง: มันมีอะไรให้พิจารณามากกว่าแค่จังหวะหลอกหลอน