นางพิรากวนคือใครในตำนานไทย?

บอกตรงๆ ว่าพอพูดถึง 'ชิงนาง' แล้วหัวใจแฟนซีรีส์จะสั่นทุกที — ในมุมมองของคนที่ตามซีรีส์เอเชียแบบสัปดาห์ต่อสัปดาห์ ตอนล่าสุดของ 'ชิงนาง' ออกมาไม่กี่สัปดาห์ก่อนหน้านี้ (โดยปกติจะปล่อยตามตารางของผู้ผลิตหรือแพลตฟอร์มที่ซื้อสิทธิ์) และมักจะปล่อยเป็นตอนใหม่ทุกสัปดาห์หรือเป็นชุดตามคิวออกอากาศของเว็บสตรีมมิ่ง ผู้ชมในไทยหลายคนจะเห็นการปล่อยผ่านเวอร์ชันบรรยายไทยบนแพลตฟอร์มที่มีลิขสิทธิ์ เราเองมักจะเช็กหน้ารายการของแพลตฟอร์มอย่างเป็นประจำ เพราะแพลตฟอร์มเหล่านั้นจะระบุวันออกตอนใหม่ชัดเจน ถ้าอยากดูแบบถูกลิขสิทธิ์และได้ซับไทย ให้มองหาชื่อเรื่องบนช่องทางอย่างเป็นทางการที่ได้ลิขสิทธิ์ในภูมิภาค เช่นบริการสตรีมมิ่งที่เปิดให้ชมพร้อมซับ ซึ่งจะสะดวกและภาพคมชัด ต่างจากการดูจากที่ไม่ได้รับอนุญาตซึ่งเสี่ยงทั้งคุณภาพและกฎหมาย เหมือนกับการตามดู 'ปรมาจารย์ลัทธิมาร' ผ่านแพลตฟอร์มที่มีสิทธิ์เลย — สบายใจมากกว่า

สีสันของชุดนางเงือกในฉากหนึ่งของ 'Barbie' ราวกับถูกคัดมาจากกล่องตุ๊กตาเลยทีเดียว — ชุดที่เห็นในหนังถูกออกแบบโดย Jacqueline Durran ซึ่งเธอรับหน้าที่เป็นหัวหน้าทีมคอสตูมให้กับภาพยนตร์เรื่องนี้ ฉันชอบวิธีที่เธอผสมความเป็นไอคอนิกของแบรนด์เข้ากับเท็กซ์เจอร์ทะเล: เกล็ดมุก เงาสะท้อน และการเย็บที่ทำให้หางดูมีมิติ เมื่อดูใกล้ ๆ จะเห็นว่ามีการปักเลื่อมและการไล่สีที่ละเอียดมาก ความจริงแล้วการทำชุดนางเงือกไม่ใช่แค่ตัดผ้าแล้วเย็บ เพราะต้องคำนึงถึงการเคลื่อนไหวของนักแสดงและมุมกล้องด้วย ฉันเห็นภาพเบื้องหลังที่ทีมช่างทำหางให้มีความยืดหยุ่นและสามารถใส่ซ่อนชิ้นรองรับเพื่อให้การเคลื่อนไหวออกมาธรรมชาติ งานของ Durran จึงเป็นทั้งศิลปะและวิศวกรรมไปพร้อมกัน และนั่นทำให้ฉากนางเงือกฉายประกายจนฉันยังอยากดูซ้ำอีกหลายรอบ

ใครจะคาดคิดว่าต้นตอของ 'นางเมขลา' มักถูกพูดถึงในฐานะเรื่องเล่าพื้นบ้านมากกว่าจะมีผู้เขียนคนเดียวเป็นที่รู้จักกันทั่วไป ฉันเชื่อว่าสิ่งที่หลายคนหมายถึงเมื่อต้องการต้นฉบับจริงๆ คือรากนิทานโบราณที่ถูกเล่าต่อๆ กันมา และถูกดัดแปลงเป็นงานเขียนหลายรูปแบบในภายหลัง ในมุมมองของคนอ่านงานวรรณกรรมพื้นบ้านบ่อยๆ ฉันจะบอกว่าไม่มีชื่อผู้แต่งต้นฉบับตายตัวเหมือนงานนิยายสมัยใหม่ เรื่องอย่าง 'นางเมขลา' อยู่ในชุดเรื่องเล่าที่ไหลผ่านวัฒนธรรมปากต่อปาก และถูกเรียบเรียงใหม่โดยนักเขียนหรือสำนักพิมพ์หลายรายเมื่อถูกตีพิมพ์เป็นเล่ม ดังนั้นถาต้องการหาเวอร์ชันที่เป็นเล่ม ให้มองหาฉบับรวมที่ตีพิมพ์ซ้ำๆ หรือฉบับปริทัศน์ของสำนักพิมพ์ต่างๆ แทนการตามหาชื่อผู้แต่งคนเดียว สำหรับการซื้อ ฉันมักแนะนำให้เริ่มจากร้านหนังสือใหญ่ๆ ในไทย เช่น ร้านนายอินทร์, SE-ED, B2S หรือสั่งออนไลน์จากเว็บไซต์ของสำนักพิมพ์ที่ชอบ บางครั้งยังมีฉบับเก่าหรือฉบับพิมพ์ซ้ำในร้านหนังสือมือสองหรือกลุ่มแลกเปลี่ยนหนังสือเก่า อีกแหล่งที่ดีคือหอสมุดหรือคลังดิจิทัลของมหาวิทยาลัย ซึ่งมักมีฉบับเก็บรักษาไว้ให้ดูเปรียบเทียบ เหมือนเวลาที่ฉันพลิกดู 'พระอภัยมณี' หลายฉบับแล้วพบรายละเอียดต่างกัน การได้จับเล่มจริงให้ความรู้สึกต่างออกไปอย่างชัดเจน

มีคนบอกว่า 'สิงร่างนางร้ายแล้วไงก็ใจอยากเลี้ยงแมว' เป็นเรื่องที่แปลกแต่โดนใจพอสมควร เลยลองหยิบมาอ่านดู ต้องบอกว่ามีเสน่ห์ที่ผสมผสานระหว่างความมืดมนกับความน่ารักสดใสได้อย่างลงตัว ตัวเอกที่เป็นนางร้ายสิงร่างในคนอื่น แต่ดันมาหลงรักแมวน่ารักๆ มันสร้าง反差ที่ฮาและน่าเอ็นดู แม้จะมีการ์ตูนแนว similar อย่าง 'The Villainess Reverses the Hourglass' แต่เรื่องนี้ให้ความรู้สึกสบายๆ มากกว่า เหมาะสำหรับคนที่อยากอ่านอะไรไม่เครียดจนเกินไป

สิ่งหนึ่งที่กระทบใจฉันคือวิธีที่ภาพยนตร์แปลงความคิดภายในของตัวละครให้กลายเป็นภาพและเสียง ซึ่งทำให้การอ่าน 'นาง มัทนะ พาธา' แล้วมานั่งดูฉบับภาพยนตร์ให้ความแตกต่างชัดเจนเหมือนได้สองงานศิลป์ที่คุยกันต่างภาษา ในหนังสือมีพื้นที่ให้การไตร่ตรองภายในของตัวละครมากมาย ทำให้ฉันสามารถติดตามเส้นความคิดที่ซับซ้อนได้ แต่ฉบับภาพยนตร์จำเป็นต้องย่อ เลือกฉากสำคัญ ตัดพล็อตเสริม และแปลความคิดผ่านการแสดงหน้า กล้อง และดนตรี เหมือนที่เห็นในฉบับภาพยนตร์ของ 'Pride and Prejudice' ที่มักย่อบทสนทนาเชิงปรัชญาแล้วเน้นภาพความสัมพันธ์แทน ฉันจึงรู้สึกว่าโทนบางอย่างหายไป แต่ได้การสื่อสารทางอารมณ์ที่กระแทกสะดวกขึ้นกลับมาแทน ผลลัพธ์คือสองประสบการณ์ที่เสริมกัน: หนังทำให้เรื่องใกล้และเร้าใจ แต่หนังสือให้มิติลึกซึ้งและรายละเอียดที่ฉันยังคงเคลือบเอาไว้ในหัวนานหลังจากอ่านจบ

ลองเริ่มจากร้านหนังสือเก่าแถวตลาดนัดที่คนรักหนังสือประจำเมืองมักไปเดินกันก่อน ฉันมักจะได้เจอสำเนาหลุดโลกแบบนี้ในร้านเล็ก ๆ ใต้ถุนอาคารหรือซอกมุมในย่านขายหนังสือเก่า เช่น ตลาดนัดหนังสือเก่าแถวจตุจักรและร้านตามตรอกซอยของย่านสำเพ็ง ที่นั่นเจ้าของร้านมักเก็บสมบัติเป็นกล่อง ๆ ซึ่งบางทีมีฉบับพิมพ์เก่าของ 'นาง มัทนะ พาธา' ซ่อนอยู่ เมื่อไปจริง ๆ ฉันชอบคุยกับเจ้าของร้าน แล้วบอกว่ากำลังตามหา 'นาง มัทนะ พาธา' ฉบับพิมพ์เก่า — ถ้าพวกเขายังไม่มีไว้ขาย บางครั้งเจ้าของร้านจะรับจดหมายฝากหาให้หรือบอกว่าจะวางให้ก่อนหรือติดต่อเจ้าของเก่าที่เคยเอามาขายมาก่อน การเดินเลือกอ่านเล่มจริงให้ความรู้สึกพิเศษและมักได้เจอปกเก่าหรือหมายเหตุในหน้าข้างในที่หาไม่ได้จากฉบับพิมพ์ใหม่เลย

การเดินทางของนางมัทนะใน 'มัทนะ พาธา' ให้ความรู้สึกเหมือนดูคนหนึ่งค่อยๆ ลอกเปลือกออกทีละชั้นจนเห็นแก่นแท้ด้านในชัดขึ้น ฉากแรกมักชวนให้นึกถึงหญิงสาวที่ยังติดอยู่กับอุดมคติของความรักและหน้าที่ แต่เมื่อเธอถูกบีบให้ต้องเลือกระหว่างความรักกับเกียรติยศ การตัดสินใจเล็กๆ ในเหตุการณ์ประจำวันเผยให้เห็นความเข้มแข็งที่ค่อยๆ ถูกหล่อหลอมขึ้นมา การเปลี่ยนแปลงไม่ได้มาจากการทรงพลังวาบหวาม แต่มาจากการพบเจอความขัดแย้งซ้ำแล้วซ้ำเล่า ซึ่งฉันมองว่าเป็นการเติบโตแบบเป็นธรรมชาติ ไม่ได้เป็นการเปลี่ยนแปลงฉับพลันเหมือนฮีโร่ในนิยายผจญภัย อีกมิติที่ชอบคือการที่ตัวละครเรียนรู้จะตั้งคำถามต่อบทบาทที่สังคมนิยามให้ เธอไม่ได้แค่ยอมรับชะตากรรมหรือหันหลังให้หมดจด แต่ค่อยๆ หาทางอยู่ร่วมกับมันอย่างมีวิจารณญาณ ย้อนกลับไปยังฉากที่เธอเผชิญกับผลลัพธ์ของการเลือก ความโดดเดี่ยวและความเข้มแข็งนั้นดูเหมือนจะเป็นสองขั้วที่ขับเคลื่อนกัน ผลลัพธ์ยอมให้ผมคิดว่าบทนี้แทนได้ทั้งการเติบโตเชิงศีลธรรมและการปลดปล่อยทางจิตใจ โดยไม่ได้ลดทอนความเป็นมนุษย์ของเธอเลย

พอเปิดหน้าแรกของ 'นางมัทนะพาธา' แล้วก็รู้สึกทันทีว่านี่คือเรื่องราวที่เน้นความสัมพันธ์ระหว่างคนสองคนเป็นศูนย์กลาง ผมมองตัวละครหลักในนิยายฉบับที่อ่านว่าแบ่งออกเป็นกลุ่มชัดเจน: มัทนะ (นางเอก) กับพาธา (พระเอก) ซึ่งสองคนนี้เป็นแกนของเรื่อง ทั้งความรัก ความขัดแย้ง และการเดินทางทางอารมณ์ถูกขับเคลื่อนโดยพวกเขา นอกจากคู่นี้แล้ว ยังมีตัวละครสนับสนุนที่สำคัญ เช่น ผู้ใหญ่ในครอบครัวของมัทนะที่เป็นทั้งกำแพงและแรงผลักดันให้เธอตัดสินใจ มีเพื่อนสนิทที่เป็นพรรคพวกคอยให้คำปรึกษา และตัวร้ายหรืออุปสรรคที่เป็นตัวแทนของค่านิยมสังคมในยุคนั้น การตั้งชื่อบทบาทแทนชื่อจริงของตัวละครบางคนช่วยให้โฟกัสไปที่บทบาททางสังคมของพวกเขามากกว่าแค่ตัวตนเฉพาะ มุมมองของผมคือการอ่าน 'นางมัทนะพาธา' เหมือนดูฉากจาก 'ขุนช้างขุนแผน' ที่เน้นความขัดแย้งระหว่างหน้าที่กับใจ ความซับซ้อนของตัวละครรองนี่แหละที่ทำให้เรื่องไม่หวานเกินไป และทำให้ภาพรวมของนิยายมีมิติ กลับมานอนคิดว่าตัวละครแต่ละคนทำให้โครงเรื่องเดินไปอย่างสมเหตุสมผลได้อย่างไร — นี่แหละเสน่ห์ที่ผมชอบจากนิยายเล่มนี้