อาการกระพุ้งแก้มเป็นก้อน เจ็บ แตกต่างจากฝีฟันอย่างไร

เคยสงสัยไหมว่าก้อนแข็งหรือบวมที่กระพุ้งแก้มเกิดจากอะไรได้บ้าง แล้วจะแยกได้อย่างไรกับฝีที่มาจากฟัน

ผมมักจะอธิบายให้เพื่อนฟังแบบง่าย ๆ ว่าแหล่งที่มาเป็นตัวบ่งชี้สำคัญของอาการ: ฝีจากฟันมักเริ่มจากความเจ็บปวดที่ระบุตำแหน่งได้ชัด เช่น ปวดฟันข้างเดียว รุนแรงเมื่อเคี้ยวหรือกัด แสบเวลาโดนอากาศเย็น บางครั้งฟันโยกหรือเหงือกบวมแดงและมีหนองไหลออกมาจากบริเวณใกล้ ๆ ฟัน ถ้ากดที่ตัวฟันจะรู้สึกเจ็บมากกว่ากดที่แก้ม การตอบสนองต่อการเคาะฟัน (percussion) มักเป็นบวก และมักตามมาด้วยอาการทั่วไปอย่างไข้หรือต่อมน้ำเหลืองโตถ้าเป็นมาก

ในทางกลับกัน ก้อนที่กระพุ้งแก้มซึ่งไม่ได้มาจากฟัน มักจะมีลักษณะต่างไป เช่น บวมเป็นก้อนนูนใต้ผิวหนังหรือเยื่อบุ ทางเดินน้ำลายอุดตันหรือกระจกซึมอักเสบทำให้เจ็บเวลากด แต่ไม่มีอาการปวดฟันเฉพาะตำแหน่ง รู้สึกตึงหรือเจ็บเมื่อขยับกรามหรืออ้าปาก ก้อนในชั้นเนื้ออ่อนมักจะนุ่มหรือเป็นถุงหนอง (fluctuant) และผิวหนังด้านนอกอาจแดงหรือร้อน ในบางกรณีการติดเชื้อในช่องปากอาจลุกลามไปยังช่องกระพุ้งแก้มหรือช่องพาเรียลสเปซ ทำให้มีทริสมัส (อ้าปากลำบาก) ซึ่งเป็นสัญญาณที่ต้องให้ความสนใจ

ถ้าต้องเลือกว่าจะตัดสินใจยังไง ผมจะแนะนำให้ลองสังเกตว่าเจ็บแบบชัดเจนที่ฟันหรือเจ็บแบบกระจายและบวมที่เนื้อแก้ม ถ้ามีหนองพุ่งออกจากเหงือก หรือฟันมีอาการไวต่อการเคาะ นั่นเป็นแนวโน้มไปที่ฝีฟัน แต่ถ้าก้อนนุ่มเคลื่อนที่ได้หรือมีการอ้าปากติดร่วมด้วย แหล่งปัญหาอาจเป็นเนื้อเยื่อรอบ ๆ หรือท่อน้ำลาย การประคบร้อนเฉพาะที่และยาลดปวดชั่วคราวช่วยได้ แต่ถ้ามีไข้สูง บวมเร็ว หรือหายใจ/กลืนลำบาก ต้องไปพบผู้เชี่ยวชาญทันที การได้เห็นและสัมผัสโดยทันตแพทย์หรือแพทย์จะช่วยแยกให้ชัดและรักษาให้ตรงจุดได้ไวกว่าอะไรทั้งหมด

สมัยหนึ่งผมเคยคุยกับเพื่อนที่เจอก้อนที่แก้ม แล้วได้ลองสังเกตอาการแบบเป็นข้อ ๆ เพื่อแยกแยะระหว่างฝีฟันกับปัญหาอื่น ๆ ดังนี้
- ตำแหน่งของความเจ็บ: ถ้าปวดเด่นที่ฟันเดียว มักมาจากฟัน แต่ถ้าเจ็บแบบกระจายหรือเจ็บใต้ผิวแก้ม อาจมาจากเนื้อเยื่อหรือท่อรูเปิดน้ำลาย
- การเคี้ยวและการเคาะฟัน: ปวดมากเมื่อเคี้ยวหรือเมื่อมีคนเคาะฟัน มักชี้ไปที่ฝีรอบรากฟันหรือโพรงประสาท
- ลักษณะก้อน: ก้อนแข็งและแน่นมักเป็นการบวมของเนื้อเยื่อหรือเนื้องอกเล็ก ๆ ส่วนก้อนนุ่มมีแนวโน้มเป็นฝีหรือถุงหนอง
- การมีหนองไหลหรือรูระบายน้ำ: หากเห็นรูเล็ก ๆ บริเวณเหงือกที่มีกลิ่นเหม็นหรือหนองไหล นั่นแทบจะยืนยันความเป็นฝีฟัน
- อาการร่วม: ไข้อาเจียน ต่อมน้ำเหลืองโต หรืออ้าปากลำบาก บ่งบอกว่าการอักเสบรุนแรงและอาจลุกลาม

วิธีที่เพื่อนผมทำคือสังเกตอาการเบื้องต้น สอบถามว่ามีฟันผุหรือเคยถอนฟันตรงข้างที่บวมไหม แล้วค่อยนัดตรวจทันตกรรมหรือส่งตรวจเพิ่มเติม ส่วนการกินยาแก้ปวดชั่วคราวและประคบร้อนช่วยบรรเทา แต่การใช้ยาฆ่าเชื้อควรเป็นคำสั่งจากผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น เพราะบางครั้งต้องระบายหนองหรือรักษารากฟันโดยตรง การสังเกตแบบละเอียดช่วยให้การรักษาตรงจุดขึ้นมากกว่าการเดาอย่างเดียว

นี่คือภาพรวมสั้น ๆ ที่ผมมักบอกคนรอบตัวเมื่อเจอก้อนที่กระพุ้งแก้ม: ถ้าก้อนมาพร้อมกับฟันเจ็บชัดเจน ปวดเวลาเคี้ยว หรือฟันไวต่อความเย็น/ร้อน สูงความน่าจะเป็นคือฝีฟัน ส่วนก้อนที่เกิดจากท่อน้ำลายอุดตัน ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ หรือซีสต์มักให้ความรู้สึกต่างออกไป — เจ็บเมื่อกดตรงเนื้อแก้ม บางครั้งเคลื่อนเลื่อนใต้ผิวหนังได้ และอาจไม่มีอาการปวดฟันแบบชัดเจน

สัญญาณที่ต้องรีบไปพบหมอมีหลายอย่าง เช่น บวมเร็วมาก ไข้สูง กลืนลำบาก หรือหายใจลำบาก การประคบร้อนกับยาพาราเซตามอลช่วยได้ชั่วคราว แต่การตรวจด้วยรังสีหรืออัลตร้าซาวด์กับการคลำโดยผู้เชี่ยวชาญจะช่วยตัดสินใจได้ดีที่สุด การได้เห็นสภาพจริง ๆ มักจบเรื่องได้เร็วกว่าการคาดเดาเอง ซึ่งถ้าผมเจอคนบวม ๆ แบบนี้ผมก็จะแนะนำให้ไปตรวจเพื่อให้รักษาได้ตรงจุดและลดความเสี่ยงที่จะลุกลามต่อไป