อาจารย์ถวัลย์ดัชนี จัดนิทรรศการเดี่ยวครั้งล่าสุดเมื่อไร?

บท 'คืนฝนตก' ในรวมเล่มของ 'อาจารย์ยอด เล่านิทาน' เป็นบทที่ผมคิดว่าน่าสะสมที่สุดเพราะมันทำงานกับอารมณ์คนอ่านได้ละเอียดมากกว่าที่คาดไว้ — ทั้งฉากเล็ก ๆ ที่ดูธรรมดา การใช้คำที่เรียบง่ายแต่กะทัดรัด และภาพประกอบที่เสริมความเงียบในหน้าเพจ ผมชอบตรงที่บทนี้ไม่พยายามสร้างฉากใหญ่โต แต่กลับใช้ความใกล้ชิดของตัวละครสองคนและเสียงฝนเป็นตัวพาไป ทำให้เวลาที่อ่านรู้สึกเหมือนได้ยืนฟังเรื่องเล่าในมุมมืดของบ้านเก่า นอกจากเนื้อหาแล้ว ฉบับรวมเล่มมักมีโน้ตท้ายบทจากผู้แต่งที่อธิบายที่มาของนิทานในบทนี้ ซึ่งเพิ่มมูลค่าการสะสมอย่างมากสำหรับคนชอบเห็นพัฒนาการความคิดของผู้สร้าง การมีภาพสเกตช์ต้นฉบับหรือคอมเมนต์สั้น ๆ เกี่ยวกับแรงบันดาลใจก็ทำให้เล่มนี้กลายเป็นของที่เก็บแล้วรู้สึกคุ้มค่า ยิ่งใครชอบอ่านช้าถ้อยคำที่มีน้ำหนัก ค่อย ๆ กลั่นความหมายจากประโยคสั้น ๆ บทนี้จะให้รสสัมผัสที่ติดใจไม่ง่าย ๆ

เสียงอ่านอบอุ่นของ 'อาจารย์ยอด' มักเป็นสิ่งแรกที่คนเขียนรีวิวพูดถึงเสมอ เพราะมันทำให้ห้องนั่งเล่นกลายเป็นโลกใบเล็กสำหรับเด็กๆและผู้ใหญ่ด้วย ฉากที่เล่าเรื่อง 'เต่ากับกระต่าย' ถูกยกขึ้นบ่อยครั้งในความเห็นของผู้ปกครอง เพราะการจับจังหวะที่ไม่รีบเร่งทำให้บทเรียนเรื่องความพากเพียรชัดเจนขึ้นมาก การลงน้ำหนักคำพูดในช่วงที่เต่าเดินช้าๆ ทำให้หลายคนเล่าว่าเด็กของพวกเขานิ่งฟังโดยไม่วอกแวก ซึ่งในมุมมองของผมเป็นสัญญาณว่าการเล่าเรื่องแบบนี้ยังได้ผลจริง นอกจากนี้ผู้ปกครองยังชื่นชมความเรียบง่ายของภาษาที่ใช้ — ไม่ยากเกินไปแต่ก็ไม่ตัดตอนความหมาย ทำให้เด็กเข้าใจค่านิยมได้ทันที อีกประเด็นที่มักปรากฏในรีวิวเกี่ยวข้องกับคุณภาพการผลิต เสียงพื้นหลังที่อ่อนโยน การเลือกดนตรี และการตัดต่อที่ไม่ทำให้เด็กตื่นเต้นจนเกินไป หลายคนเล่าว่าการได้ยินเสียงเล่าแบบนี้เป็นเหมือนการคืนความสงบให้บ้านหลังเลิกเรียน ซึ่งสำหรับผมมันเป็นเหตุผลใหญ่ที่ทำให้ผู้ปกครองไว้วางใจและกลับมาดูซ้ำบ่อยๆ — นึกภาพความสงบยามค่ำคืนเมื่อทุกคนฟังนิทานแล้วก็หลับเป็นอันเสร็จ นั่นล่ะคือความงามของงานชิ้นนี้

บอกเลยว่าชื่อเรื่องนี้ดึงความสนใจตั้งแต่ครั้งแรกที่อ่าน เพราะโครงความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครมันซับซ้อนและแฝงด้วยความขัดแย้งแบบละเมียดละไม เราเห็นตัวละครหลักเป็นแกนกลางของเรื่องคือ 'อาจารย์มาร' — คนที่มีอดีตหนักอึ้งและพลังเหนือธรรมชาติซ่อนอยู่ เขาไม่ใช่แค่ศัตรูหรือฮีโร่ แต่เป็นทั้งครูและเงาที่ทำให้คนรอบข้างต้องตัดสินใจ ด้านข้างของเขามีศิษย์เอกที่ตั้งใจเรียนรู้แต่ค่อย ๆ ถูกดึงเข้าไปในความมืดเพราะความซื่อสัตย์ต่ออาจารย์ จากมุมมองของความสัมพันธ์ นี่คือความผสมผสานระหว่างความเคารพ ความหวัง และความสับสนทางศีลธรรม นอกจากนี้ยังมีตัวละครผู้หญิงอีกคนซึ่งทำหน้าที่เป็นสะท้อนจริยธรรมและความอ่อนโยนของเนื้อเรื่อง—เธอคอยท้าทายแนวคิดของอาจารย์และช่วยให้คนในกลุ่มเห็นทางเลือกอื่น ความสัมพันธ์ระหว่างเธอกับอาจารย์เป็นแบบดึง–ผลักที่เต็มไปด้วยการไม่เข้าใจกันและความห่วงใยที่ปิดบังไว้ สุดท้ายฝ่ายต่อต้านมีบทบาทเป็นตัวเร่งเหตุการณ์ ทำให้เกิดการหักมุมและการผันแปรของพันธะระหว่างตัวละครทั้งหมด ซึ่งทำให้นึกถึงการจัดวางตัวละครแบบดราม่าในงานที่มีการปะทะทางอุดมการณ์ เช่น 'Kimetsu no Yaiba' — แต่เรื่องนี้ให้โทนหนักกว่าและเน้นความสัมพันธ์แบบครู-ศิษย์เป็นแกนหลัก

ทางเลือกแรกที่อยากแนะนำคือไปเช็คร้านหนังสือใหญ่ๆ ในเมืองก่อน เพราะโอกาสเจอฉบับรวมเล่มของ 'อาจารย์มารหวนภพ' มักมากับสาขาที่สต็อกหนังสือแปลและนิยายมากกว่า เวลาเดินเข้าไปในร้านที่มีโซนนิยายแปลอย่าง B2S, นายอินทร์, SE-ED หรือสาขา 'Kinokuniya' ในไทย ผมมักจะเลื่อนหาในหมวดนิยายแฟนตาซี/จีนแปล หากไม่เห็นในชั้น ลองถามพนักงานว่ามีสั่งจองหรือสั่งเข้าเพิ่มได้ไหม เพราะบางครั้งเล่มรวมจะมาเป็นล็อตหรือพิมพ์ครั้งที่สองซึ่งไม่ได้วางแผงทุกสาขา อีกวิธีที่ผมอยากชวนให้ลองคือเช็คร้านออนไลน์ของร้านเหล่านั้นและตลาดใหญ่เช่น Shopee กับ Lazada รวมถึงร้านหนังสือออนไลน์เฉพาะทางหรือแพลตฟอร์มอีบุ๊กอย่าง MEB หรือ Ookbee ซึ่งถ้ามีลิขสิทธิ์ขายอย่างเป็นทางการ จะสะดวกกว่าการรอของนำเข้า ตัวอย่างงานที่เคยเป็นทั้งหนังสือกระดาษและดิจิทัลอย่าง 'Solo Leveling' ก็เคยถูกวางขายในหลายช่องทาง ทำให้ฉันสามารถเลือกรูปแบบที่สะดวกได้ สุดท้ายอย่าลืมตรวจสอบ ISBN และสังเกตว่าฉบับไหนเป็นฉบับแปลหรือฉบับรวบรวม การสั่งพรีออเดอร์กับร้านที่ประกาศว่าจะนำเข้าให้ก็เป็นตัวเลือกที่ดีเมื่อของหายาก ผมชอบรู้สึกว่าการหาเล่มที่ชอบแบบนี้มันทั้งสนุกและได้เรียนรู้เครื้องูกับวงการหนังสือไปด้วยกัน

ตำนานศิลปินต่างชาติที่กลายเป็นเสาหลักของศิลปะไทยมีรายละเอียดที่อ่านง่ายกว่าที่คิดมาก ชื่อเดิมของเขาคือ 'Corrado Feroci' ช่างปั้นและศิลปินจากอิตาลีที่เข้ามาทำงานในสยามและผันตัวมาเป็นครูสอนศิลปะ แรงกระเพื่อมจากการสอนของเขาไม่ได้อยู่แค่ในห้องเรียน แต่กระจายไปสู่สาธารณะผ่านรูปปั้นและงานอนุสาวรีย์ที่คนเดินผ่านเห็นเป็นประจำ ทำให้ผมเข้าใจว่าการเป็นศิลปินสำหรับเขาไม่ได้จำกัดอยู่แค่การสร้างผลงาน แต่คือการวางรากฐานให้คนรุ่นต่อไปคิดถึงศิลปะอย่างเป็นระบบ เรื่องราวการเปลี่ยนชื่อเป็น 'ศิลป์ พีระศรี' และการยอมรับความเป็นไทยของเขา แสดงถึงความผูกพันที่มากกว่าอาชีพงานฝีมือ เขาก่อตั้งสถาบันการสอนซึ่งต่อมาเติบโตเป็นแหล่งผลิตศิลปินที่มีอิทธิพล กับนักเรียนจำนวนมากที่กลายเป็นคณะครูและศิลปินสำคัญของประเทศ การสอนของเขามักเน้นพื้นฐานการปั้นและการมองรูปทรง ทำให้สไตล์ศิลปะสมัยใหม่ในไทยมีรากที่มั่นคง ถาโถมด้วยภาพจำง่าย ๆ คือภาพครูผู้เคร่งครัดแต่ใส่ใจ ผลงานสาธารณะและผลงานเพื่อการศึกษาเหล่านั้นยังคงถูกพูดถึงจนทุกวันนี้ และเมื่อนึกถึงความเปลี่ยนแปลงของวงการศิลปะไทย ความทุ่มเทของเขาก็ติดอยู่ในประวัติศาสตร์อย่างไม่อาจปฏิเสธ

มีภาพหนึ่งที่ติดตาเสมอเมื่อพูดถึงเส้นทางงานของอาจารย์ศิลป์ พี ระ ศรี: งานสถาบันและการวางรากฐานการเรียนการสอนศิลปะในประเทศไทยเป็นสิ่งที่เขาฝากไว้ชัดเจนในประวัติศาสตร์ ดิฉันมักเล่าให้เพื่อนฟังว่าจุดสำคัญคือการเป็นกำลังสำคัญในการก่อตั้ง 'วิทยาลัยช่างศิลป์' ซึ่งต่อมาเติบโตเป็น 'มหาวิทยาลัยศิลปากร' และการร่วมงานกับหน่วยงานรัฐด้านศิลปกรรมอย่าง 'กรมศิลปากร' การประสานงานกับสถาบันเหล่านี้ทำให้เขาไม่ใช่แค่นักประติมากรฝีมือดี แต่ยังเป็นผู้วางกรอบการศึกษาและมาตรฐานศิลปกรรมสมัยใหม่ในบ้านเรา งานเชิงสถาบันของเขายังรวมถึงการรับงานจัดสร้างงานประติมากรรมเพื่อสถานที่ราชการและพิพิธภัณฑ์ ทั้งการให้คำปรึกษาด้านการจัดนิทรรศการและการพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอนของศิลปินรุ่นใหม่ ในมุมมองของคนที่ติดตามประวัติศิลป์ไทย การทำงานร่วมกับสถาบันเหล่านี้เป็นสิ่งที่ช่วยให้แนวคิดและเทคนิคจากยุโรปผสมผสานกับภูมิปัญญาท้องถิ่นจนเกิดระบบการเรียนการสอนที่ยั่งยืน และนั่นคือมรดกที่ยังเห็นได้ในหลักสูตรและคณะศิลปกรรมหลายแห่งในปัจจุบัน

การสัมภาษณ์อาจารย์คณะวิทยาจุฬาฯ มักเผยชั้นเชิงและความคิดที่อยู่เบื้องหลังการสร้างสตอรี่ได้ชัดเจนกว่าที่คิด ฉันมองว่าประเด็นแรกที่โผล่มาเสมอคือกระบวนการคิดเชิงระบบ—ไม่ใช่แค่ไอเดียปิ๊งแล้วเขียน แต่เป็นการตั้งคำถาม การกำหนดสมมติฐาน และการทดสอบความเป็นไปได้ในเชิงวิทยาศาสตร์และตรรกะ อาจารย์มักพูดถึงการออกแบบโลก (worldbuilding) ด้วยหลักการที่เอื้อต่อการทดลองทางความคิด เช่น การวางเงื่อนไขให้ตัวละครต้องเผชิญกับข้อจำกัดที่ชัดเจน ซึ่งถ้าฟังจากการเล่าแล้วฉันเห็นภาพคล้ายฉากใน 'Neon Genesis Evangelion' ที่โลกและเทคโนโลยีไม่ใช่แค่ฉากหลัง แต่กลายเป็นตัวขับเคลื่อนพฤติกรรมตัวละคร อีกด้านหนึ่ง การสัมภาษณ์มักเปิดเผยเรื่องการสอนและการแลกเปลี่ยนกับนักศึกษา ซึ่งทำให้เห็นว่าการสร้างสตอรี่เป็นงานร่วม ไม่ใช่ความยึดติดของผู้แต่งเพียงคนเดียว อาจารย์เล่าถึงการให้โจทย์ที่กระตุ้นให้เกิดการทดลองเล่าเรื่องรูปแบบต่าง ๆ และการใช้ข้อผิดพลาดเป็นข้อมูลสำคัญ ฉันชอบมุมนี้เพราะมันพาเราออกจากความคิดว่าผู้สร้างต้องฉลาดวิเศษคนเดียว และชี้ว่ากระบวนการเรียนรู้และการแก้ไขจริงจังมีค่ายิ่ง สุดท้ายการสัมภาษณ์มักสะท้อนเรื่องความรับผิดชอบทางสังคมและจริยธรรมของการเล่าเรื่อง อาจารย์บางท่านพูดถึงผลกระทบของเนื้อหาต่อผู้ชม การเลือกนำเสนอข้อมูลอย่างระมัดระวัง และการรู้จักขอบเขตของงานเล่าเรื่อง นี่แหละที่ทำให้บทสนทนาไม่ใช่แค่เทคนิค แต่เป็นการถกเชิงค่านิยม ซึ่งอ่านแล้วทำให้ฉันคิดถึงวิธีการเล่าเรื่องที่ทั้งสร้างสรรค์และรับผิดชอบอย่างแท้จริง

แวบแรกที่ได้เห็นชื่อเรื่องทำให้ยิ้มออกมาอย่างไม่ตั้งใจ เพราะมันสื่ออารมณ์ได้ตรงมาก — ความห่วงใยปนความฮาที่คาดไม่ถึง อ่าน 'ฮัสกี้หน้าโง่กับอาจารย์เหมียวขาวของเขา' แล้วรู้สึกว่านี่คือหนังสือ/มังงะที่เก่งเรื่องบาลานซ์ระหว่างความอบอุ่นกับโมเมนต์ตลกน่ารัก เรื่องเริ่มด้วยการพบกันของฮัสกี้ที่ดูงุ่มง่ามกับอาจารย์แมวขาวที่นิ่งสงบ ฉากแรกอย่างเช่นการพบกันท่ามกลางหิมะหรือฝนกลายเป็นจุดเชื่อมที่ทั้งขำและอบอุ่น ทำให้ความสัมพันธ์ของตัวละครขยับไปทีละก้าวโดยไม่ต้องเร่ง สิ่งที่ผมชอบเป็นพิเศษคือการแสดงพัฒนาการเล็ก ๆ น้อย ๆ — การดูแลกันในชีวิตประจำวัน การแก้ไขความเข้าใจผิดเล็กน้อย และตอนที่ตัวละครเผยความเปราะบาง นอกจากความฟีลกู๊ด ยังมีเสน่ห์ของการเยียวยาและการค้นพบตัวตน ทำให้จบแต่ละตอนแล้วอมยิ้มได้ไม่ยาก