Crush. Salitang hindi na bago sa aking pandinig. Ilang beses ko na itong narinig simula pa noong elementarya ako. Kaso, ang hindi ko lang maintindihan ay kung ano ba talaga ito.
Sabi ni Rhea, isang paghanga raw sa isang tao ang ibig sabihin ng crush. Medyo naiintindihan ko naman iyon ngunit hindi lang gaanong kalawak ang pagkaintindi ko no'n. Ibig ba nitong sabihin ay 'yong katulad sa paghanga ko kay Nanay dahil naitataguyod niya akong mag-isa? O, katulad sa pinag-uusapan nilang crush ni Mary Anne na hindi nito masabi-sabi dahil sa kahihiyan?Ngunit, kung tungkol sa paghanga ko kay Nanay ang sinasabi nilang crush eh, bakit ako makakaramdam ng hiya katulad ng kay Mary Anne?Dahil sa inuusig ako ng kuryusidad ay bigla na lamang ako napatanong kay Nanay tungkol sa bagay na 'yon. Kahit naman na minsan ay pinapagalitan ako ni Nanay dahil sa pagiging pasaway ko ay nagagawa ko pa ring makapagsabi sa kanya ng mga bagay-bagay na hindi ko pa maunawaan."Nay, mayroon ka bang crush?" inosenteng tanong ko sa kanya habang nakasandal ang likod ko sa may pintuan.Natigil naman si Nanay sa pagpla-plantsa ng damit saka napatingin sa akin na nakaarko ang kaliwang kilay."Ano bang pinagsasasabi mo, Iris?" takang tanong nito sa akin kaya napakamot ako ng ulo."Eh, Nay, hindi ko lang talaga maintindihan ang pinag-uusapan ng mga kaibigan ko tungkol sa crush." Paliwanag ko sa kanya.Napailing-iling naman si Nanay at nagpatuloy sa pagpla-plantsa ng damit. "Naku, kayong mga kabataan talaga. Ang bata-bata niyo pa panay tungkol sa crush ang pinag-uusapan niyo.""Nay, ano ba kasi ang crush? Ipaliwanag mo sa akin." Pangungulit ko pa sa kanya.Narinig ko ang mumunting pagtawa ni Nanay saka niya ako tinignang muli. "Alam mo, Iris. Masyado ka pang bata para sa mga bagay na 'yan ngunit alam kong matutuklasan mo rin 'yan sa paglipas ng mga panahon." Simpleng sagot nito sa akin na nagpabagsak ng balikat ko.Hanggang kailan pa ako maghihintay upang matuklasan ang bagay na 'yon?xxxHalos magtatanghaling-tapat na ako nang magising kaya't bumungad ulit sa akin ang walang humpay na sermon ni Nanay. Ang dami-dami na raw ng kanyang nagawa rito sa bahay samantalang ako ay nasa higaan pa lamang at natutulog."Ikaw, Iris. Namimihasa ka nang gumigising ng magtatanghaling-tapat." Sabi ni Nanay sa akin habang kumakain kami ng tanghalian. "Baguhin mo 'yang ugali mo, ha? Imbes na tutulungan mo sana ako sa mga gawaing bahay dito eh, hindi mo na ako natutulungan."Tumango-tango naman ako. "Sorry po, Nay."Ngumiti sa akin si Nanay. "Sa susunod huwag ka nang tatanghaliin ng gising."Nagkwento sa akin si Nanay tungkol sa matalik niyang kaibigan na si Ninang Carmen, uuwi raw ito ng probinsya ngayong araw kasama ang dalagita na niyang anak. Gusto niya raw sana na bumisita kami do'n sa may lumang bahay nila mamaya dahil matagal-tagal na raw niyang hindi nakikita si Ninang Carmen.Sa pagkakaalala ko ay anim na taong gulang ako nang huli ko siyang makita. Bata pa ako noon kaya't hindi ko masyadong maalala ang hitsura niya. Siguro ngayon ay pagkakataon ko na ito upang makilala siya."Paano ba kayo nagkakilala ni Ninang Carmen, Nay?" tanong ko sa kanya."Nagkakilala kami noong nasa ika-apat na baitang na ako ng elementarya. Tampuhan ako ng tukso no'n ng mga kaklase ko... si Ninang Carmen mo ang tagapag-tanggol ko ng mga araw na 'yon." Kwento niya sa akin. "Kaya simula noon, naging matalik na magkaibigan kami. Hanggang sa una siyang mag-asawa at ako naman ay nahuli. Hindi pa rin nawala ang pagkakaibigan namin.""Ang drama naman, Nay. Para kayong nasa telenobela sa TV." Natatawa kong komento."Ahh, ewan ko sa'yong bata ka. Ikaw na nga itong kwine-kwentuhan. Ginagawa mo pang katatawanan." Inis na sambit nito.Pilit akong ngumiti at napakamot ng ulo. "Pasensya na, Nay."Akmang tatayo na sana ako nang dali-dali niya akong pinigilan."At saan ka naman pupunta, Iris?" tanong nito sa akin.Ngumuso naman ako. "Do'n sa mga kaibigan ko.""Tatakasan mo na naman ang paghuhugas ng pinggan. Sige, maghugas ka muna bago ka umalis." Utos nito sa akin."Nay, naman...""Maghuhugas ka o hindi ka lalabas?" tanong nito sa akin."Maghuhugas na po." Napipilitan kong tugon. Wala na akong nagawa. Pinagpipili na ako ni Nanay.xxxSa may tambayan mga ilang metro ang layo sa bahay nila Jolo ako nagpunta matapos kong maghugas ng pinagkainan namin ni Nanay. Dito kami madalas maglagi ng mga kaibigan ko lalong-lalo na kapag oras na ng laro. Kaya nandito ako, naghihintay sa kanila. Siguro may inutos pa sa kanila kaya sila matagal.Limang minuto ang lumipas ay unang dumating si Mary Anne. Hinihingal pa ito dahil sa pagtakbo. Ang sumunod naman ay si Rhea na naka-payong pa dahil sa tindi nang sikat ng araw. Ang mga matagal na dumating ay sina Jolo at Jimboy. Ewan ko kung ano pa ang ginagawa nila sa kanilang mga bahay."Uy, Iris. Dinatnan ka na ba?" mahinang tanong ni Rhea sa akin.Naki-usyoso naman si Mary Anne sa amin. "Bakit ikaw, Rhea. Dinatnan ka na?"Pasimpleng tumango naman si Rhea. "Kailan lang?" tanong ko sa kanya."Kahapon lang," sagot naman nito.Napahagikhik naman si Mary Anne. "Kaya pala parang hindi ka komportable sa lakad mo ngayon.""Naiilang kasi ako sa alam mo na," wika ni Rhea.Natawa na si Mary Anne. "Oo, alam ko na 'yan. 'Yan din kasi ang sabi sa akin ni Nanay noong magdalaga na siya." Sabi nito at binalingan ako nang tingin. "Ikaw, Iris. Dinatnan ka na?""Hindi pa, 'no." Sagot ko naman sa kanya."Uy, anong pinag-uusapan niyo diyan?" singit ni Jolo na kararating pa lamang."Hindi pwede. Girls talk." Wika ni Rhea."Ay, hala. Ang damot. Akala ko ba tropa tayo?" sabi ni Jolo."Bawal kasi sa lalaki." Si Mary Anne na."Siguro pinag-uusapan niyo ang crush ni Mary Anne, 'no?" tanong ulit ni Jolo.Napahagalpak ako ng tawa."Huwag na kasing makulit, Jolo. Ni tanong mo hindi tumama sa pinag-uusapan namin." Sabi ko sa kanya."Asus, ang damot kamo." Nagtatampong usal nito.Hindi nagtagal ay dumating na rin sa wakas si Jimboy. Pawisan at hinihingal din ito galing sa katatakbo."Mga pare, dumating na si Aling Carmen..." imporma nito sa amin habang habol pa rin ang hininga nito. "Ang ganda ng anak niya. Parang artista sa TV! Crush ko na siya."Bigla tuloy akong tinamaan ng kuryusidad sa sinabi ni Jimboy. Oo nga pala, bakit hindi man lang sumagi sa isipan ko kanina ang anak ni Ninang Carmen?Lumawak ang ngiti ni Jolo nang marinig niya ang balita ni Jimboy. Parang nakalimutan niyang nagtatampo siya sa amin dahil hindi namin sinasabi sa kanya ang pinag-uusapan namin kani-kanina lang."Oh, talaga ba?" hindi makapaniwalang tanong ni Jolo kay Jimboy.Umupo sa may ugat ng puno si Jimboy at pilit na pinapaypayan ang sarili gamit ang kanyang kamay. "Oo nga! Kitang-kita ng dalawa kong mata. Sakay pa nga sila ng tricycle ni Mang Domeng, eh."Sumingit naman si Mary Anne sa usapan ng dalawang lalaki. "Sus, umiiral na naman ang pagka-chickboy niyo.""Bakit? Nagseselos ka?" pagbibiro ni Jolo. "Wala naman kasing masyadong maganda rito sa probinsya natin, eh.""Hala, makapagsalita akala mo naman gwapo." Pambabara naman ni Rhea.Lumapit naman sa akin si Jolo at kaagad akong inakbayan. "Kahit tanungin niyo pa si Iris. 'Di ba Iris, tama ako?"Sinimangutan ko naman siya. "Aba, ewan ko sa'yo. Dinadamay mo pa ako sa kalokohan mo.""Ang dami niyong satsat, kung puntahan na lang kaya natin ang b
Maaga akong gumising katulad nang ipinangako ko kay Nanay kahapon. Dahil maaga pa ay walang sawa sa pag-uutos ng kung ano-ano si Nanay sa akin. Pagflo-floorwax ng sahig, mag-igib ng tubig mula do'n kina Aling Thelma, at ang mamalengke para sa tanghalian namin mamaya.Hindi nakabisita si Nanay kina Ninang Carmen kahapon dahil abala sila nina Aling Thelma sa kapilya. Aktibo si Nanay sa mga gawain sa simbahan kaya paminsan-minsan ay wala ito sa bahay. Matagal ng deboto si Nanay ni Senior Sto. Niño. Nang magkasakit noon si Tatay ay doon si Nanay nananalangin kay Sto. Niño na sana'y mas humaba pa ang buhay ni Tatay. Ngunit, kahit anong panalangin pa ang gawin ni Nanay ay kinuha pa rin ito ng Maykapal. Hindi naman siya nagkaroon ng sama ng loob sa Diyos. Sabi pa nga niya eh, wala na kaming magagawa kung oras na talaga kaya mas mainam na tanggapin na lang namin ang kapalaran ni Tatay."Bibisita tayo mamaya kina Ninang Carmen mo, ha?" paalala sa akin ni Nanay habang nagluluto ng i-uulam namin
Para akong kinuryente nang sa kauna-unahang pagkakataon ay nahawakan ko ang malambot na kamay ni Hanna. Pati na yata ang puso ko ay sumabay na sa pagsabog dahil sa kaba.Nakangiti pa rin si Hanna sa akin. Patuloy pa rin kaming nagkakamay. Hindi ko na kasi nabitiwan pa ang kamay nito dahil sa pagkatulala sa kanyang maamong mukha."Ahh, Iris?" untag sa akin ni Hanna kaya't nabalik ako sa realidad na hindi pala anghel ang nakikita ko kundi si Hanna.Agad kong binitiwan ang kamay niya. Bakit ba kasi gano'n? Pakiramdam ko hawak-hawak ko pa rin ngayon ang malambot na kamay ni Hanna."Ayos ka lang ba, anak?" nag-aalalang tanong sa akin ni Nanay kaya't idinampi niya ang likod ng kanyang kamay sa aking noo. "Bakit parang natulala ka? May sakit ka ba?"Nahiya ako sa sinabi ni Nanay. Hindi naman siguro halata na natulala ako kanina. Ngunit, bakit nasabi 'yon ni Nanay? Kung gano'n nga ay mukhang klaro talaga na natulala ako kanina. Nakakahiya naman."W-Wala, Nay." Kabadong sagot ko.Kung magtataga
Maaga pa akong lumabas ng bahay at hindi rin ako nagpaalam kay Nanay kaya sigurado mamayang pag-uwi ko ay sermon ang aabutin ko. May usapan kasi kami nina Jolo kahapon na pupunta kami sa bahay nina Ninang Carmen at magmamatyag kami. Naisipan din naming puntahan si Jimboy sa bahay nila baka sakaling sumama ito at wala na rin itong tampo sa akin dahil sa nangyari kahapon."Ano ba kayo, puro na lang si Hanna. Ni hindi na nga tayo nakakapaglaro. Sayang ang bakasyon." Himutok ni Mary Anne na nakahalukipkip."Ang KJ mo na naman," inis na sambit ni Jolo. "Eh, titingin lang naman kami do'n. Kung ayaw mong sumama eh, maiwan ka na lang dito.""Kita mo na, ipinagpapalit ang pagiging magkaibigan dahil sa itinitibok ng puso," mataray na saad ni Mary Anne.Kumunot naman ang noo ni Jolo. "Palibhasa'y wala kang crush kaya hindi mo alam."Naningkit ang mga mata ni Mary Anne kasabay ng pamumula ng mukha. "Tse! May crush ako, 'no!""Wala kaming pakialam." Malamig na tugon ni Jolo at bigla itong humalakha
Medyo mabigat ang atmospera sa loob ng bahay dahil sa kabadong puso ko. Pakiramdam ko ay masyado akong nasasakal sa nararamdaman ko ngayon. Makita ko lamang si Hanna nang malapitan ay parang malalagutan na ako ng hininga. Eh, sino ba naman ang hindi mapra-praning at magkakanda-loko-loko ang nararamdaman kung kaharap mo ang taong hinahangaan mo?Maganda talaga si Hanna. Parang mga bituin sa kalangitan. Ngunit, hapon pa lamang ngayon at hindi pa madilim sa labas kaya maihahanlintulad ko lamang siya ngayon sa isang magandang musika. Palihim ko siyang sinisipat nang tingin sa tuwing sumusubo siya ng spaghetti. Panay ang sukbit niya sa likod ng kanyang tenga ng mga kumakalas na hibla ng buhok. Natatanaw ko nang maayos ang maamo niyang mukha at ang nangungusap niyang mga mata."Anong year mo na ngayong susunod na pasukan?" tanong nito sa akin at tuluyan nang natapos ang lumang kanta sa radyo."Magfi-first year na ako," ilang na sagot ko. Parang hindi pa ako komportable sa kanya ngayon. Hirap
Magkasama kami ni Hanna sa pamamalengke. Hindi ako makapaniwala na nangyayari talaga ito ngayon at tila ba na parang nananaginip pa rin ako. Nakahawak sa kaliwang balikat ko si Hanna habang sinusuri niya nang maigi ang mga isda kung presko pa ba ito o hindi. Sabi niya kasi kanina ay balak niya sanang magluto ng escabeche. Bahagyang nagningning ang mga mata ko kanina nang banggitin niya iyon kaya't tinanong niya ako kung paborito ko ba ito at tumango naman ako."Sigurado po ba kayong sariwa 'yan?" tanong ni Hanna sa tindera."Aba't oo naman, hija. Hindi kami nagtitinda ng hindi sariwa." Sabi ng tindera."Sigurado po kayo, ah?" bungisngis na tanong ni Hanna at tumango naman ang tindera.Binayaran na ni Hanna ang nabiling isda. Akmang kukunin niya na sana ito sa tindera ngunit inunahan ko na ito."Ako na," pagboboluntaryo ko at mahigpit na hinawakan ang plastic bag na may laman na isda."Sigurado ka, Iris? Dadalawa na ang dala mo." Alalang tanong nito sa akin ngunit umiling lamang ako."A
"Uy, may tsismis ako!" anunsyo ni Mary Anne nang makarating ito sa tambayan namin. Umarko naman ang kilay ni Jolo at umupo sa may ugat ng puno."Ang aga-aga may tsismis ka na naman," inis na sabat nito."Eh, huwag kang makinig." Pagtataray ni Mary Anne.Nagkamot ng ulo si Jolo. Wala siya sa mood. Nakabusangot ang mukha."Kung nando'n lang si Ate Hanna sa bahay nila eh, 'di sana nando'n tayo ngayon." Nanghihinayang na wika nito.Tinabihan ko naman siya sa pag-upo. "Uy, huwag naman nating araw-arawin. Nakakahiya," sabi ko."Sus, baka gusto mo lang siya masolo." Singit ni Jimboy.Napapalatak si Rhea. "Ang mahirap kasi sa inyo, magkakagusto na nga lang kayo sa iisang babae pa.""Gaya-gaya kasi," bulong ni Jimboy."Gaya-gaya mo ang mukha mo," si Jolo na ang nagsabi.Nakakabagot nga. Wala sina Hanna at Ninang Carmen nang magpunta kami sa bahay nila. Ang sabi sa amin ay mukhang nagpunta raw sila sa lungsod. Hindi nga lang nasabi kung anong oras sila uuwi."Siya nga pala, kasama ka ba sa saga
Halos mahimatay na ako sa nerbiyos kahapon nang malaman kong dinatnan na ako. Ganito pala ang pakiramdam kapag nagkaroon ka na ng dalaw sa unang pagkakataon... nakakatakot. Akala ko may malubhang sakit na ako at mamamatay na.Pinaalam ko kaagad 'yon kay Nanay pagkarating ko sa bahay. Tuwang-tuwa naman ito at sinabihan na ako raw ay isang dalaga na. Napakamot ako ng ulo no'n at medyo nakaramdam ng inis. Hindi pa naman kasi ako dalaga, bata pa ako.Ngayong dalaga na raw ako ay kailangan ko na raw mag-ingat at higit sa lahat ay alagaan ko na raw ang sarili ko. Hindi lang 'yon ang naging paalala ni Nanay. Bawas-bawasan ko na raw ang katigasan ng ulo ko dahil hindi na raw ako bata.Sa unang beses na paggamit ko ng napkin ay naiilang ako sa paglalakad. Kasi naman eh, pakiramdam ko may suot akong diaper. Hindi ako makapaglakad ng maayos. Hindi ako komportable.Isa pa 'tong prino-problema ko ang pagsasagala ko mamaya. Napilitan na nga akong magsagala, maglalakad na naman akong naiilang dahil