Ang buwan ay natatabunan ng maulap na langit. Malamig ang ihip ng hangin na nagbabadya na nalalapit na ang Disyembre na siyang pumapalis sa dahong tuyo at alikabok sa makipot na daan patungo sa libingan.May tatlong anino ang marahang nagngungusap sa ilalim ng pinto. Ang paksa ng kanilang usapan si Francisco at si Claudio. Itinanong ng isa kung nakausap nito si Claudio. "Binanggit naman ng isa na si Don Francisco ang nagpadala sa aking asawa sa Maynila upang ipagamot kaya hindi ako makatanggi sumama sa kilusan. May isa na nagsabi na lulusob sa kumbento upang singilin ang mga kasamahan ng kura. Ang ilan ay nagsabi na sila naman ang lulusob sa kuwartel.Sa kadiliman ay kanilang na aninaw na may isang aninong dumarating na namamaybay sa bakod. Maya-maya ay humihinto at tumitingin sa kanyang likuran.Sinalubong ng tatlong anino ang naunang anino. "Maghiwa-hiwalay tayo sapagkat may sumusunod sa akin. Ang inyong mga sandata ay bukas na lamang ninyo tatanggapin. Sa gab

Tumugtog ang mga batingaw. Ito ay hudyat na ng orasyon. Ang lahat ng tao nang marinig ang orasyon ay huminto sa kani-kanilang ginagawa at ang mga lalaki ay nag-alis ng sumbrero. Sa mga bahay-bahay naman ay maririnig ang malakas na pagdarasal ng Angelus (orasyon).Samantalang nang mga sandaling iyon ang kura ay nakasumbrerong humahangos na nagtungo sa bahay ng alperes. Nang makita si Padre Pedro ng mga nagsisipagdasal ay biglang lumapit upang humalik sa kamay. Hindi sasalang may mahalagang bagay ang gumiit sa kanyang isipan at sa gayon ay malimutan ang kanyang sariling kapakanan at ang simbahan. Mabilis na nakaakyat si Padre Pedro sa bahay ng alperes at makailang beses na tumawag. Lumabas naman ang Alperes na kunot ang noo kasunud-sunod naman ang asawang si Doña Beatrice."Padre kura! Ako'y talagang papunta sa inyo dahil sa inyong kambing. Hindi ko maitutulot na sirain sa tuwi-tuwina ang aking bakod kaya pag nagbalik ay babarilin ko." "Iyan ay kung m

Kinabukasan sa bayang nahihintakutan ay sumikat din ang araw. Sa lansangan na kinaroroonan ng kuwartel at tribunal ay patuloy pa ring mapanglaw at walang katau-tao. Ang mga bahay-bahay ay tahimik. Bagama't ngayon ay nabuksang bigla ang bintana at may batang dumungaw ang ulo at tumanaw sa lahat ng dako. Isa pang bintana ang nabuksan nang dahan-dahan. Isang matandang babae na kulubot ang mukha at walang ngipin. Ito ay si Hermana Rosa na nag-ingay sa simbahan noong si Padre Ignacio ay nagsesermon.Sa kaharap na bahay nito ay may nagbukas ding maingat ng bintana at ang sumilip naman ay si Hermana Rufa. Kaya ang mata ng dalawang matanda ay saglit na nagtitigan, nagngingitian at nagsenyasan. "Sus! Ang akala mo ay isang misa-de-grasya, isang Kastilyo," ang sagot ni Hermana Rosa. "Maraming putok. Kanilang sinasabing iyan ang pangkat ni Matandang Pablo." "Mga tulisan ba?" "Hindi marahil!""Ang balita ay ang kuwadrilyero na kalaban ng mga sibil at iyon ang dahilan kung bakit hin

Mabilis na kumalat ang balita sa bayan na ang mga bilanggo ay naialis na. Noong una ay ikinatakot ang balitang ito ngunit pagkatapos ay nagbunga naman ng pagluha at panghuyan ng ilan. Ang pamilya ng mga bilanggo ay mistulang baliw na palipat-lipay sa kuwartel, kumbento pagkatapos ay sa tribunal. Sa kanilang paglakad ay di nila nakikita ang liwanag pagkat ang tanging nangatitira ay nagdagdag ng mga bantay na sibil. Ang sikat ng araw ay mainit, sinuman sa asawa ng mga bilanggo ay ayaw umuwi sa bahay. So Doray na dating masayahing maybahay ni Don Vito ay malungkot. Parehi silang umiiyak. "Umuwi na kayo, ang inyong anak ay maaaring lagnatin," ang payo ng isa nilang kakilala. "Ano pa ang kabuluhang mabuhay siya kung nawawalan naman ng isang amang makapagpapaaral sa kanya?" ang sagot ng nahahapis na babae.Sa kabilabg dako, si Aling Tinay man ay umiiyak at tinatawag niya ang anak na si Antonio. Samantalabg si Kapitana Maria ay patingin-tingin naman sa reha

Tuwang-tuwa si Gobernador Gregorio. Pagkat wala ni sino mang nakialam sa kanya sa buong maghapong kakila-kilabot. Hindi siya dinakip at hindi rin siya ikinulong. Ngunit nang bumalik si Kapitan Tinong sa kanyang bahay ay may sakit, namumutla at namamanas. Hindi nakabuti sa kanya ang paglalakbay. Hindi siya kumikibo di bumabati sa kanyang pamilyang umiiyak, tumatawa, nagsasalita at nababaliw sa kagalakan. Ngunit ni ang pinsang si Primitivo at ang lahat ng karunungan nito ay walang magawa para siya'y mapakibo. "Crede prime" ang sabi sa kanya. "Kung hindi ko nasunog ang lahat ng kasulatan ay nabitay ka na sana."Ang sinapit ni Kapitan Tinong ay kabaligtaran naman sa sinapit ni Gobernador Gregorio. Ayon kay Gobernador Gregorio, ito ay maaaring himala ng Mahal na Birhen ng Antipolo. "Ito marahil ay sa tulong na rin ng aking nga magulang at ng aking magiging manugang na si Lucas de España."Ang bulung-bulungan si Francisco ay bibitayin na. Bagamat may mga katibayan upa