We Can'T Be Friends แปล แบบตรงตัวและเชิงนัยต่างกันอย่างไร?

เริ่มจากการอ่านต้นฉบับบ่อย ๆ แล้วลองแปลออกมาเป็นประโยคตรง ๆ ก่อน จากนั้นค่อยมาปรับจังหวะภาษาให้ลื่นไหลในภาษาไทย ฉันชอบวิธีนี้เพราะมันช่วยให้จับโครงสร้างประโยคและน้ำเสียงของผู้เขียนได้ดี โดยจะเริ่มที่ข้อความสั้น ๆ เช่น บทสั้นหรือฉากสนทนา แล้วพยามยามทำสองเวอร์ชัน: เวอร์ชันหนึ่งติดคำศัพท์และไวยากรณ์ต้นฉบับให้มากที่สุด เพื่อดูว่าความหมายแท้จริงคืออะไร เวอร์ชันที่สองจะเน้นความเป็นธรรมชาติของภาษาไทยและโทนของตัวละคร ต่อมาให้ตั้งรายการคำศัพท์คงที่และสำนวนซ้ำ ๆ แล้วทำเป็นไฟล์เก็บไว้ เราจะได้ไม่ต้องตัดสินใจใหม่ทุกครั้ง เช่น ถ้าแปลประโยคสไตล์แฟนตาซีของ 'The Hobbit' ที่ใช้สำนวนเก่า ๆ ก็อาจเลือกสไตล์ภาษาไทยที่ฟังคลาสสิกขึ้นในบางคำ แต่ถ้าเจอบทสนทนาชาวบ้านก็ต้องกะระดับภาษาตามบทบาทของตัวละคร การสังเกตบริบทและบันทึกเทอมเทคนิคช่วยให้โทนการแปลสม่ำเสมอขึ้นมาก ท้ายที่สุดขอแนะนำให้ส่งงานให้คนอื่นอ่านบ้าง ไม่จำเป็นต้องเป็นนักแปลมืออาชีพ แต่อ่านแล้วรู้เรื่องไหม โทนกับอารมณ์ตรงหรือเปล่า การรับคอมเมนต์แบบจริงจังจะเปิดมุมมองใหม่ ๆ ให้เราเห็นว่ารูปประโยคไหนยังแข็งหรือคำไหนทำให้คนอ่านสะดุด วิธีนี้ผนวกกับการอ่านงานแปลอย่างเป็นระบบ ทำให้ทักษะพัฒนาแบบเป็นรูปธรรมและสนุกขึ้นด้วย

การแปลนิยายจีนโบราณแนวชายรักชายมีหลายทิศทางที่นักแปลสามารถเลือกเดิน: บางคนถนัดรักษาสำนวนแบบโบราณไว้ให้รู้สึกขลัง บางคนชอบทำให้อ่านง่ายและทันสมัยกว่า สายตาของฉันมักจะจับที่การตัดสินใจเล็กๆ น้อยๆ เหล่านี้มากกว่าชื่อเสียงของผู้แปลเพียงอย่างเดียว การแปลฉากบูชาหรือพิธีกรรมใน 'Mo Dao Zu Shi' ต้องการเทคนิคพิเศษ เพราะต้นฉบับชอบเล่นกับศัพท์ลัทธิและคำเรียกขานแบบโบราณ การเลือกใช้คำไทยที่ฟังขรึมแต่ยังไม่ล้าสมัยคือสิ่งที่ทำให้ฉากนั้นยังคงอารมณ์ต้นฉบับไว้ได้ ฉันชอบนักแปลที่ไม่ตัดคำอธิบายสำคัญออก แต่ก็ไม่ยัดเชิงอรรถจนทำให้คนอ่านหลุดจากจังหวะเรื่อง อีกมุมที่ฉันใส่ใจคือความคงเส้นคงวาของตัวละคร ถ้าคำพูดของพระเอกในบทหนึ่งดูเป็นทางการ แต่บทต่อมาดูเด็กและติดสแลงเกินไป ความรู้สึกต่อคาแรกเตอร์จะสั่นคลอนทันที นักแปลที่ทำได้ดีจึงคือคนที่เข้าใจทั้งบริบทประวัติศาสตร์และจังหวะอารมณ์ของคู่พระ-นาย ผลงานที่ฉันชื่นชอบมักแสดงให้เห็นความพยายามเหล่านั้น ไม่ว่าจะเป็นการเลือกคำ การเว้นวรรค หรือการรักษาน้ำเสียงของบทบรรยายให้คงที่ จบด้วยการบอกว่าสำหรับผู้อ่านที่ใส่ใจรายละเอียด ก็อยากให้มองที่การตัดสินใจแปลมากกว่ารับปากคำว่าใครคือที่สุด

มีหลายที่ที่อาจมี 'ไปยาลใหญ่' ฉบับแปลไทย แต่ทางที่ดีที่สุดคือเริ่มจากร้านใหญ่ที่นำเข้าหนังสือต่างประเทศและมีสต็อกเยอะ อย่างที่ฉันชอบเข้าไปดูบ่อย ๆ คือร้านอย่าง 'Kinokuniya' สาขาในห้างใหญ่ ๆ เพราะพวกนี้มักจะมีมุมหนังสือนำเข้าและหนังสือแปลอยู่ครบทั้งนิยายแฟนตาซีและงานแปลเชิงวรรณกรรม ใครที่ตามหนังสือแปลหายากบ่อย ๆ จะเห็นว่าบางครั้งพวกนี้มีหนังสือเวอร์ชั่นพิเศษหรือฉบับพิมพ์ครั้งก่อนเก็บอยู่ ประสบการณ์ส่วนตัวที่ชอบเล่าให้เพื่อนฟังคือการเจอหนังสือแปลหายากขณะเดินเล่นที่มุมหนังสือเอง — บรรยากาศในร้านแบบนี้ทำให้การหา 'ไปยาลใหญ่' กลายเป็นการผจญภัยเล็ก ๆ ถ้าเล่มนั้นเคยได้รับการแปลและจัดจำหน่ายในไทย ร้านใหญ่อย่าง 'Asia Books' ก็เป็นอีกที่ที่ควรไปเช็ก เพราะเขามีระบบนำเข้าและสั่งจองจากต่างประเทศค่อนข้างคล่อง ตัวร้านพวกนี้ยังมีระบบสั่งจองหรือเช็กสต็อกออนไลน์ที่สะดวกสำหรับคนไม่สะดวกเดินทาง ถ้าตามหาจริง ๆ ก็อยากให้เตรียมข้อมูลเช่นชื่อผู้แปลหรือสำนักพิมพ์ไทยไว้ด้วย เพราะมันช่วยให้พนักงานร้านค้นให้ได้ไวขึ้น ส่วนตัวชอบหยิบหนังสือขึ้นมาดูปกกับหน้าสารบัญก่อนตัดสินใจซื้อ — บางทีเวอร์ชั่นแปลเก่า ๆ จะต่างจากเวอร์ชั่นใหม่และนั่นคือเสน่ห์ของการสะสมหนังสือแปลแบบนี้

แปลกใจทุกครั้งที่เห็นงานเล็ก ๆ ในชุมชนถูกแปลไปไกลกว่าที่คิด — นั่งนับดูจากที่อ่านมาแล้วความหลากหลายของฉบับแปลของ 'จันทร์เอ๋ยจันทร์เจ้า' ค่อนข้างกว้างจริง ๆ ฉันพบว่าฉบับแปลที่พบได้บ่อยสุดคือภาษาอังกฤษกับภาษาจีน ทั้งแบบตัวย่อและตัวเต็ม เพราะทั้งสองภาษามีฐานผู้อ่านออนไลน์ใหญ่ ทำให้มักมีทั้งฉบับทางการและแฟนแปล ส่วนภาษาญี่ปุ่นกับเกาหลีก็มีให้เห็นตามเว็บแปลและบางสำนักพิมพ์ท้องถิ่น ซึ่งมักจะให้ความละเอียดในการแปลคำอธิบายและโทนเรื่องแตกต่างกันไปตามวัฒนธรรมผู้แปล จากนั้นยังมีเวียดนาม อินโดนีเซีย และไทยที่มักมีฉบับแปลไม่เป็นทางการค่อนข้างหลากหลาย เพราะแฟนเบสในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ชอบหยิบเรื่องที่มีอารมณ์ละมุน ๆ มาแปลต่อให้เพื่อน ๆ อ่าน เท่าที่สังเกตยังมีฉบับแปลเป็นสเปน ฝรั่งเศส และเยอรมันในวงจำกัดอีกด้วย — ใครชอบเปรียบเทียบสำนวนลองดูหลาย ๆ ฉบับแล้วจะสนุกเหมือนตอนที่ฉันเคยเปรียบเทียบสำนวนระหว่าง 'Re:Zero' และฉบับแปลหลายภาษา เพราะจะเห็นมุมมองใหม่ ๆ ของบทสนทนาและการบรรยาย

แนะนำให้เริ่มจาก 'Grandmaster of Demonic Cultivation' เล่มแปลก่อนเลย เพราะมันเป็นงานที่สมดุลทั้งเรื่องราว ตัวละคร และอารมณ์ได้อย่างลงตัวจริง ๆ ฉากโบราณ ผสมกับโลกวิญญาณและการเมือง ทำให้คนที่ชอบบรรยากาศจีนโบราณได้สัมผัสทั้งการต่อสู้ทางปัญญาและความสัมพันธ์ลึกซึ้งระหว่างตัวละครหลัก สำนวนแปลดีแบบที่ยังรักษาเสน่ห์ของต้นฉบับไว้ได้ ทำให้ฉากเงียบ ๆ สองคนคุยกันหรือฉากปะทะระหว่างสายสำนักยังคงมีพลัง ฉากที่ผมชอบที่สุดคือตอนที่ความทรงจำเก่ากลับมาแล้วความเข้าใจกับความเสียหายชนกัน — อ่านแล้วเชื่อมโยงกับความเป็นมนุษย์ได้ง่าย สำหรับคนที่อยากสะสม ให้มองหาฉบับรวมเล่มหรือฉบับมีภาพประกอบที่แปลดี เพราะจะได้ทั้งคุณค่าในการอ่านและความสวยงามบนชั้นหนังสือ ผมเองชอบเวอร์ชันที่มีคำนำและหมายเหตุแปลช่วยอธิบายบริบทของพิธีกรรมหรือคำเรียกชื่อสำนัก ทำให้การอ่านลื่นขึ้นมาก ถ้าชอบโทนมืด ๆ มีมุกตลกแทรกและความสัมพันธ์ที่ค่อย ๆ พัฒนา เล่มนี้น่าจะตอบโจทย์ เหมาะทั้งกับคนที่อยากเริ่มสะสมนิยายแปลและคนที่อยากอ่านเรื่องยาวที่ให้ผลตอบแทนทางอารมณ์เยอะ ๆ

พอพูดถึงการหาแปลไทยแบบถูกลิขสิทธิ์ ใครๆ ก็มักจะนึกถึงร้านหนังสือใหญ่และแพลตฟอร์มอีบุ๊กก่อนเป็นอันดับแรก ฉันมักเริ่มจากตรวจในร้านออนไลน์ที่มีชื่อเสียง เช่น 'Meb' กับ 'Ookbee' เพราะบ่อยครั้งผู้รับสิทธิ์ในไทยจะปล่อยเวอร์ชันดิจิทัลผ่านช่องทางเหล่านี้ก่อน ตามด้วยหน้าร้านของร้านหนังสือจริงทั้ง 'SE-ED' หรือ 'Kinokuniya' ที่มักมีหนังสือเวอร์ชันกระดาษให้ซื้อหรือสั่งจอง ยังมีอีกสิ่งที่ฉันเฝ้าดูเสมอคือประกาศจากสำนักพิมพ์ในไทย ถ้าเรื่องไหนได้รับลิขสิทธิ์จริง จะมีข่าวประชาสัมพันธ์บนเพจหรือเว็บไซต์ของสำนักพิมพ์ เห็นโลโก้รูปเล่มกับข้อมูล ISBN ชัดเจน ซึ่งช่วยยืนยันความถูกต้องมากกว่าการโหลดจากเว็บเถื่อน นอกจากนี้การดูว่ามีการแปลโดยทีมแปลที่เคยทำงานกับงานที่ถูกลิขสิทธิ์มาก่อนก็สร้างความมั่นใจได้เหมือนกัน เพราะฉบับลิขสิทธิ์มักมีการบันทึกชื่อทีมงานไว้ ถ้าใครถามฉันตรงๆ ว่าเรื่อง 'ข้าผู้นี้วาสนาดีเกินใคร' หาอ่านฉบับถูกลิขสิทธิ์ได้ที่ไหน คำตอบสั้นๆ คือเช็กแพลตฟอร์มอีบุ๊กสำคัญและหน้าร้านสำนักพิมพ์เป็นหลัก แล้วคอยติดตามประกาศอย่างเป็นทางการ ถ้าไม่มีประกาศใดๆ ก็มีโอกาสสูงว่ายังไม่ได้รับลิขสิทธิ์ในไทย แนะนำให้เก็บลิงก์ประกาศไว้หรือสั่งพรีออร์เดอร์เมื่อสำนักพิมพ์ประกาศจริง จะได้ทั้งความสบายใจและงานแปลคุณภาพดีเสมอ

พูดตรงๆ ว่าเรื่อง 'สกุณา' เป็นหัวข้อที่ทำให้ผมอยากลงลึกถึงรายละเอียดของฉบับแปลและสำนักพิมพ์ต่างประเทศเสมอ ผมชอบเก็บของสะสมและติดตามการแปลอยู่บ่อย ๆ ดังนั้นมุมมองนี้จะรวมทั้งภาพรวมเชิงระบบและตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมเพื่อให้คุณเห็นภาพ: โดยทั่วไปงานที่ได้รับความนิยมจะมีฉบับแปลในหลายภาษา แต่ไม่ใช่ทุกเรื่องจะไปถึงทุกตลาด การแปลภาษาอังกฤษเป็นจุดเริ่มต้นที่พบบ่อยที่สุด เพราะตลาดใหญ่มาก สำนักพิมพ์ที่มักรับลิขสิทธิ์งานจากต่างประเทศมาพิมพ์มีทั้งรายใหญ่ที่เน้นมังงะและไลท์โนเวล ซึ่งทำให้ผลงานกระจายออกไปได้กว้างขึ้น ข้อนึงที่ผมสังเกตคือบางเรื่องจะมีฉบับแปลแบบพ็อกเก็ตบุ๊กกับฉบับแบบกล่องสะสมออกมาพร้อมกัน ขึ้นกับความนิยมและการตลาดของสำนักพิมพ์ เมื่อพูดถึงภาษาต่างๆ ที่มักมีฉบับแปล ได้แก่ อังกฤษ จีน (ทั้งไต้หวันและจีนแผ่นดินใหญ่) เกาหลี และไทยเอง ส่วนสำนักพิมพ์ที่มักเห็นชื่อบนปกของฉบับแปลมีตั้งแต่รายใหญ่ของฝั่งตะวันตกไปจนถึงบูธและเครือสำนักพิมพ์ในเอเชีย ยกตัวอย่างรูปแบบการจัดพิมพ์: สำนักพิมพ์ข้ามชาติจะออกฉบับกระดาษและดิจิทัลในหลายประเทศพร้อมกัน ขณะที่สำนักพิมพ์ท้องถิ่นมักปรับหน้าปกและคำนำเพื่อให้เข้ากับรสนิยมผู้ชมในประเทศนั้นๆ ผมเองมักเปิดดูเลข ISBN, ข้อมูลลิขสิทธิ์ และโลโก้สำนักพิมพ์บนหน้าสุดท้ายของหนังสือเป็นอันดับแรกเมื่ออยากยืนยันว่าใครเป็นผู้จัดพิมพ์ ถ้าคุณอยากรู้รายละเอียดจริงจังสำหรับ 'สกุณา' โดยเฉพาะ ผมแนะนำให้นำชื่อเรื่องไปเทียบกับหน้าข้อมูล ISBN/LC ของฉบับที่คุณมีหรือจะซื้อ เพราะตรงนั้นจะระบุสำนักพิมพ์และปีพิมพ์ชัดเจน ในมุมคนสะสม สิ่งที่ทำให้ตื่นเต้นคือการเปรียบเทียบหน้าปกของฉบับแปลแต่ละประเทศ—บางเวอร์ชันมีภาพปกสวยจนต้องหาเก็บไว้สองฉบับ ซึ่งเป็นความสุขส่วนตัวที่ผมไม่เคยเบื่อเลย

หลังจากอ่าน 'หอกข้างแคร่' หลายฉบับจนรู้สึกเหมือนมีสำเนาหลายเวอร์ชันวางเรียงกันบนชั้นหนังสือ ความแตกต่างที่ชัดเจนที่สุดสำหรับฉันคือฉบับที่เลือกยึดโครงภาษาและจังหวะต้นฉบับไว้ตรง ๆ กับฉบับที่เลือกแปลแบบปรับภาษาให้ลื่นไหลในภาษาไทย ฉบับที่ผมชอบเมื่อพูดถึงความเทียบเคียงกับต้นฉบับคือฉบับแปลเชิงตรงที่ยังรักษาโทน บริบท และคำศัพท์สำคัญเอาไว้ มันอาจจะอ่านติดขัดบ้างตรงบางประโยคที่โครงภาษาแปลแล้วดูแข็ง แต่สิ่งที่ได้กลับมาคือการรักษาท่วงทำนองดั้งเดิม การเรียงภาพ และการเล่นคำในต้นฉบับอย่างซื่อสัตย์ ซึ่งสำคัญมากเมื่อชี้วัดว่าการแปล“เทียบกับต้นฉบับได้ดีที่สุด”จริง ๆ ยกตัวอย่างในฉากกลางเรื่องที่มีบทสนทนาละเอียดระหว่างตัวเอกกับผู้เฒ่า ฉบับที่เลือกแปลตรงมีการรักษาระดับความสุภาพและช่องว่างเชิงอารมณ์ไว้ใกล้เคียงกับต้นฉบับมากกว่าฉบับที่ปรับภาษา ที่เห็นผลชัดคือการคงลักษณะซ้ำของคำบางคำและการคงคำเรียกแทนที่มีนัยยะแฝงอยู่ ซึ่งฉบับปรับภาษามักแปลงเพื่อให้สละสลวยแต่ทำให้ความหมายย่อย ๆ หายไป นอกจากนี้ ฉบับแปลที่เทียบได้ดียังมักมีหมายเหตุอธิบายคำเฉพาะทาง วัฒนธรรม หรือการเล่นคำเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ช่วยให้ผู้อ่านไทยเข้าใจจุดสำคัญได้โดยไม่ต้องเดา การเลือกฉบับแบบนี้มีข้อแลกเปลี่ยน: เหมาะสำหรับคนที่ต้องการศึกษาละเอียดยิบ หรือต้องการอ้างอิงต้นฉบับ แต่ไม่เหมาะกับคนที่มองหาการอ่านสบาย ๆ อย่างเดียว ถ้าต้องฟันธง ฉบับที่รักษาความตั้งใจของผู้เขียนไว้มากที่สุด—ทั้งการเรียงคำ คำซ้ำ และโทน—คือฉบับที่ควรถือว่าเทียบกับต้นฉบับได้ดีที่สุดสำหรับผม เหมือนกับการฟังเพลงที่ถ่ายทอดคอร์ดและเมโลดี้เดิมชัดเจน ถึงแม้จะฟังแล้วไม่ลื่นไหลเท่าฉบับที่จัดวางเนื้อหาใหม่ แต่สิ่งที่อยู่ในนั้นยังเป็นสิ่งเดียวกับต้นฉบับ ซึ่งมีคุณค่าทางวรรณกรรมสูงและให้มุมมองเชิงวิเคราะห์กับผู้อ่านที่อยากเข้าใจงานชิ้นนี้อย่างลึกซึ้ง