นิยายที่ตั้งเรื่องในศตวรรษที่ 19 เรื่องไหนน่าอ่าน?

กลิ่นของกระดาษเก่าๆ กับปกหนังแห้งทำให้ความทรงจำวิ่งเข้ามาเป็นภาพเดียวกันเสมอ ฉันชอบตามหาและสะสมของที่ระลึกจากผลงานศตวรรษที่ 19 แบบที่จับต้องได้—หนังสือฉบับพิมพ์เก่า ภาพพิมพ์ลิโธกราฟ แสตมป์ หรือโปสการ์ดที่มีลายมือผู้เขียน เพราะสิ่งเหล่านี้ให้ความอบอุ่นและเรื่องเล่าที่มากกว่าข้อความบนหน้ากระดาษ ถ้าต้องการหาแหล่งจริงจัง ร้านหนังสือหายากและตัวแทนขายหนังสือโบราณเป็นที่ที่ควรเริ่มมอง ฉันเคยได้สมบัติจากการเจรจากับร้านท้องถิ่นและผ่านเว็บไซต์เฉพาะทางอย่าง AbeBooks หรือ Biblio ที่รวมผู้ขายหนังสือเก่าจากทั่วโลก นอกจากนั้น บ้านประมูลแบบเฉพาะทางมักมีของชิ้นดีและมีหลักฐานการเป็นเจ้าของ ถ้าคุณสนใจสิ่งของที่ต่อยอดจากงานวรรณกรรม เช่นภาพประกอบหรือปกฉบับพิมพ์ดั้งเดิม ลองติดตามการประมูลของสำนักที่เชี่ยวชาญด้านหนังสือและเอกสารเก่า บางครั้งก็ได้ของดีจากพิพิธภัณฑ์และร้านขายของในสถานที่ประวัติศาสตร์ด้วย ฉันจำได้ว่าซื้อสำเนาหล่อของโปสเตอร์ศิลป์จากร้านของพิพิธภัณฑ์ที่จัดนิทรรศการเกี่ยวกับศิลปินศตวรรษที่ 19 ข้อดีของการซื้อจากพิพิธภัณฑ์คือความน่าเชื่อถือและมักมีเอกสารการรับรอง ส่วนตลาดนัดของเก่าหรือการประมูลออนไลน์ก็เป็นทางเลือกที่คุ้มค่าเพราะจะได้เจอความหลากหลายทั้งของแท้และสำเนาที่ทำขึ้นอย่างประณีต สุดท้ายแล้วความพอใจเกิดจากการจับต้องและเรื่องราวที่อยู่เบื้องหลังสิ่งนั้น—นั่นแหละคือเสน่ห์ที่ทำให้การตามหาของจากยุคเก่าเป็นงานอดิเรกที่ไม่เคยน่าเบื่อ

ไม่คิดว่าจะมีช่วงเวลาไหนที่อ่านนิยายประวัติศาสตร์แล้วอินได้ขนาดนี้ แต่ชื่อแรกที่ผมมักแนะนำคือมุมมองจากงานคลาสสิคที่เล่าเรื่องสังคมไทยในช่วงเปลี่ยนผ่านอย่างละเอียดยิบ นวนิยายเรื่อง 'สี่แผ่นดิน' เป็นตัวอย่างที่บอกเล่าชีวิตคนสามชั่วอายุคนกับการเปลี่ยนแปลงของราชสำนักและวิถีชนชั้นต่าง ๆ อย่างละเอียด เราสนุกกับการสังเกตคำศัพท์เก่า ๆ จังหวะการใช้ภาษา และภาพครอบครัวที่ถูกย้อมด้วยการเมืองยุคใหม่ ซึ่งช่วยให้เข้าใจบริบทสังคมในศตวรรษที่ 19 ได้ง่ายขึ้นกว่าการอ่านตำราแห้ง ๆ ในแง่การเล่าเรื่อง งานชิ้นนี้เก่งตรงที่ไม่รีบร้อน ยอมให้ผู้อ่านเดินตามตัวละครสัมผัสเหตุการณ์วันต่อวัน ทั้งฉากเล็ก ๆ อย่างการไปตลาด ระบบราชการแบบเก่า จนถึงการตัดสินใจครั้งใหญ่ของคนในราชสกุล การอ่านแล้วรู้สึกได้ถึงกลิ่นอายไพร่-ขุนนางและจังหวะชีวิตแบบสยามยุคนั้น ซึ่งถ้าชอบนิยายที่ให้มุมกว้างและรายละเอียดปลีกย่อย นี่คือผลงานที่อยากให้หยิบอ่านเป็นอันดับต้น ๆ

การแต่งกายในศตวรรษที่ 19 เป็นเรื่องที่ทำให้ฉันตาค้างทุกครั้งที่ได้ศึกษา เพราะมันบอกเล่ามากกว่าความสวยงาม — มันคือภาษาแห่งสถานะ เศรษฐกิจ และเทคโนโลยีของยุคนั้น ผ้าพื้นฐานที่ใช้งานกันจริงจังมีหลากหลาย ตั้งแต่ผ้าลินินและฝ้ายสำหรับชั้นในและคนชั้นล่าง ไปจนถึงผ้าไหม ทอปัก และทาฟเฟต้าในตู้เสื้อผ้าของชนชั้นกลางขึ้นไป ชั้นในของผู้หญิงประกอบด้วยเสื้อเชิ้ตชิฟส์ (chemise) หลายชั้น กางเกงล่าง (drawers) กระโปรงเสริมซับ (petticoats) และคอร์เซ็ตที่ขึ้นรูปเอวอย่างเข้มงวด รูปลักษณ์เปลี่ยนไปตามยุค: ต้นศตวรรษมีทรงเอมไพร์เอวสูงจากอิทธิพลสังคม Regency แต่กลางศตวรรษกลับพาเราสู่คริโนลีนกว้างเหมือนกระโปรงโดมที่มักเห็นในภาพศตวรรษที่ 1850 ขณะที่ปลายศตวรรษมีการใช้บัสเทิลเน้นด้านหลังเพื่อให้สัดส่วนดูดียิ่งขึ้น การตัดเย็บ รายละเอียดการจับจีบ ประดับริบบิ้น พาสมองเทอรี (passementerie) และลูกไม้ล้วนเป็นภาษาบอกระดับชั้นและรสนิยม โครงของเสื้อผ้าผู้ชายก็สะท้อนการปกครองและชีวิตประจำวันเช่นกัน สูทหางม้า (tailcoat) และโค้ทฟร็อก (frock coat) เคยเป็นแบบทางการ ทว่าสวมใส่ในชีวิตจริงมีการสวมเสื้อกั๊ก (waistcoat) เนคไทหรือคราวาตต์ กระเป๋าซ่อนและกระดุมโลหะซึ่งบอกถึงการเข้าสู่ยุคเครื่องจักร ไม้เท้า หมวกทรงสูง และรองเท้าบูตเป็นองค์ประกอบที่ขาดไม่ได้สำหรับผู้ชาย รองลงมาคือเสื้อผ้าของคนทำงานที่ใช้ผ้าหนัก ทนทาน เย็บซ่อมบ่อย ๆ และมีการปรับใช้ให้เหมาะกับกิจกรรม การมาถึงของจักรเย็บผ้าและการผลิตแบบ ready-made ในครึ่งหลังของศตวรรษทำให้เสื้อผ้าถูกเข้าถึงได้ง่ายขึ้น แต่ก็เป็นการลดทอนความเฉพาะตัวของการตัดเย็บแบบช่างฝีมือในบางระดับ ความละเอียดปลีกย่อยทั้งเรื่องสี ย้อมด้วยวัตถุดิบจากธรรมชาติ การใช้เครื่องประดับ เช่น เครื่องประดับจากเจ็ทในชุดไว้ทุกข์ หรือการถือร่มบังแดด เป็นสัญลักษณ์ทางสังคมที่ชัดเจน รู้สึกว่ายิ่งมองรายละเอียดมาก ยิ่งเข้าใจความซับซ้อนของสังคมยุคนั้นมากขึ้นและยิ่งอยากจับชิ้นผ้าขึ้นมาดมกลิ่นผ้าให้รู้ถึงชีวิตของคนในยุคนั้นสักครั้งหนึ่ง

อยากแนะนำ 'Les Misérables' เวอร์ชันภาพยนตร์ปี 2012 ให้เป็นตัวเลือกแรก เพราะมันคือการย่อโลกกว้างของนิยายศตวรรษที่ 19 มาเป็นประสบการณ์ภาพและเสียงที่เข้มข้นจนแทบหายใจไม่ทัน ฉันชอบที่หนังไม่ได้พยายามเล่าเนื้อหาเหมือนเล่มทั้งหมดอย่างตรงตัว แต่เลือกจับอารมณ์หลัก ๆ มาใส่ไว้ในฉากเพลงที่ทรงพลัง พลังของบทเพลงและการแสดงทำให้ตัวละครมีน้ำหนักในเวลาอันสั้น—ฉากที่ 'I Dreamed a Dream' ถูกขับร้อง ทำให้เข้าใจความสิ้นหวังของตัวละครได้ทันทีโดยไม่ต้องใช้บทพูดเยอะมาก ฉากการประจัญบานและฉากกลุ่มชาวบ้านก็ให้ความรู้สึกถึงขบวนการสังคมและความเปลี่ยนแปลงทางประวัติศาสตร์ได้ดี อีกอย่างที่ยอมรับตรง ๆ คือการแสดงที่บีบอารมณ์—เสียงร้องที่กระชากและหน้ากล้องที่โฟกัสใกล้ ๆ ทำให้ฉันรู้สึกเชื่อมโยงกับตัวละคร แม้ว่าจะมีคนที่ชอบอ่านเวอร์ชันเต็มแล้วรู้สึกว่านี่คือการตัดทอน แต่สำหรับการเริ่มต้นเข้าใกล้วรรณกรรมศตวรรษที่ 19 แบบไม่หนักเกินไป นี่เป็นประตูที่ดี หนังให้ทั้งความยิ่งใหญ่ของสังคม ความรักที่สะบั้น และการเสียสละในกรอบเวลาสองชั่วโมงเศษ นั่งดูแล้วรู้สึกเหมือนได้รับอารมณ์ครบทั้งหมวด จบด้วยความค้างคาที่ทำให้คิดต่ออีกหลายวัน

เพลงประกอบเวทีที่ทำให้ฉันเดินเข้าไปในศตวรรษที่ 19 ได้ทันทีคือ 'Les Misérables' OST — เสียงร้องประสานและเมโลดี้ที่คมชัดทำให้ฉากเมืองฝรั่งเศสสั่นไหวอย่างแท้จริง เมื่อก้าวแรกที่ฟัง 'I Dreamed a Dream' หรือเสียงรวมใน 'Do You Hear the People Sing?' ผมรู้สึกเหมือนถูกดึงเข้าไปกลางการต่อสู้ ความยากลำบาก และความหวังของตัวละคร การเรียงชั้นของคอรัสกับท่อนเดี่ยวทำให้เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์กลายเป็นเรื่องส่วนตัว และท่วงทำนองที่ซ้อนกันก็แสดงถึงความไม่สงบของศตวรรษนั้นได้อย่างทรงพลัง มุมมองของผมคือเพลงประกอบเวอร์ชันละครเพลงแบบนี้ไม่ได้แค่สร้างบรรยากาศ แต่เล่าเรื่องด้วยเสียงร้องเป็นหลัก ทุกครั้งที่ฟังฉบับสตูดิโอหรือบันทึกการแสดง ผมมักนึกภาพตรอกแคบ ๆ ผู้คนละทิ้งความฝันแล้วลุกขึ้นสู้อีกครั้ง — นั่นแหละเสน่ห์ที่ทำให้ OST นี้ยังคงจับใจและพาผมย้อนกลับไปยังยุคนั้นได้ทุกครั้ง

สังคมในศตวรรษที่ 19 เปลี่ยนกรอบการเล่าเรื่องให้กลายเป็นสนามรบของแรงขับทางเศรษฐกิจ การเมือง และจริยธรรมอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน เราเห็นการมาถึงของโรงงานและเมืองใหญ่ทำให้ตัวละครถูกบีบให้ต้องแสดงออกผ่านความยากจน ความเครียดจากงาน หรือการโยกย้ายจากชนบทสู่ตัวเมือง ซึ่งสะท้อนชัดเจนในงานของคนอย่าง 'Bleak House' ที่ใช้โครงเรื่องซ้อนและตัวบ่งชี้สังคมเพื่อวิพากษ์ระบบกฎหมายและผลกระทบต่อชั้นล่างของสังคม การตีพิมพ์เป็นตอนๆ ในหนังสือพิมพ์ยังทำให้การเล่าเรื่องต้องโอบอุ้มผู้อ่านเป็นระยะๆ ด้วยจังหวะตื่นเต้นและจุดหยอดให้รอตอนต่อไป เราเชื่อว่าการเพิ่มขึ้นของการรู้หนังสือและการพิมพ์ราคาถูกไม่ได้แค่ขยายตลาด แต่เปลี่ยนรสนิยมของผู้อ่าน ให้ความเรียลิสติกและการสังเกตสังคมกลายเป็นค่านิยมใหม่ นักเขียนเริ่มหันมาใช้รายละเอียดประจำวันและภาพชีวิตคนธรรมดามาเป็นตัวขับเคลื่อนเรื่องราว ทำให้เกิดกระแสเรียลิสม์และต่อมาเป็นนาธูรัลิสม์ที่มองว่ามนุษย์ถูกกำหนดโดยสภาพแวดล้อมและสภาวะเศรษฐกิจ การปะทะของวิทยาศาสตร์ใหม่ๆ อย่างทฤษฎีวิวัฒนาการกับความเชื่อเดิมๆ ก็ผลักดันให้การเล่าเรื่องมีมิติทางความคิดมากขึ้น เรื่องเล่าจึงไม่ใช่แค่บันเทิง แต่กลายเป็นพื้นที่ถกเถียงเรื่องชั้นชน ศีลธรรม และอำนาจ ซึ่งทำให้วรรณกรรมศตวรรษที่ 19 ยังคงสะท้อนและให้บทเรียนแก่เราได้จนถึงทุกวันนี้

บางคนชอบย้อนเวลาไปศตวรรษที่ 19 เพราะมันให้กลิ่นอายทั้งโรแมนติก โกธิค และความขัดแย้งทางสังคมที่จับใจ ผมมักเห็นแฟนฟิคแนวย้อนไปยุค 1800 ที่ฮิตสุดคือแบบที่หยิบเอาตัวละครหรือโลกจากงานคลาสสิกมาเล่นใหม่แบบโรแมนซ์หนัก ๆ หรือดราม่าเข้มข้น เช่น การเอารายละเอียดสังคมใน 'Pride and Prejudice' มาผูกกับความสัมพันธ์สมัยใหม่ หรือเอาการไขปริศนาแบบ 'Sherlock Holmes' มาขยายเป็นเรื่องความสัมพันธ์ที่มีความตึงเครียดและแอบหวานเบา ๆ อีกเทรนด์ที่ชอบคือแฟนฟิคที่รวมองค์ประกอบทางประวัติศาสตร์กับแนวลึกลับ/สยองขวัญ เห็นได้จากแฟนฟิคที่ดึงอารมณ์จาก 'Dracula' หรือฉากการปฏิวัติของ 'Les Misérables' มาปรับเป็นฉากฉากตัวละครที่ต้องเลือกระหว่างอุดมการณ์กับความรัก จากมุมมองของคนอ่าน ผมเชื่อว่าสาเหตุที่แฟนฟิคแนวนี้โดนใจเพราะมันให้ทั้งฉากสวย ๆ รายละเอียดการแต่งกาย มารยาท และบทสนทนาที่เต็มไปด้วยนัยแบบคลาสสิก มากกว่านั้นมันยังสร้างช่องว่างให้คนเขียนเติมช่องว่างของประวัติศาสตร์หรือเติมความสัมพันธ์ที่ต้นฉบับอาจละไว้ ทำให้เกิดทั้งเรื่องแก้แค้น เบาสมอง และซอฟท์โรแมนซ์ในแพ็กเดียว ส่วนตัวชอบตอนที่ผู้เขียนใช้ภาษาใกล้เคียงยุคนั้น แล้วสลับมุมมองทันสมัยเข้าไป ทำให้รู้สึกเหมือนได้เดินเล่นบนถนนกรุงลอนดอนยามฝนตก—เปียกนิด ๆ แต่ก็อบอุ่นในแบบของมันเอง

โลกของหนังย้อนยุคในศตวรรษที่ 19 มันช่างชวนหลงใหลจนยากจะหันหน้าไปทางอื่นได้เลย ฉันมักจะนึกถึงสตูดิโอและผู้ผลิตที่ตั้งใจสร้างบรรยากาศยุคโบราณอย่างพิถีพิถัน — รายชื่อที่โดดเด่นสำหรับฉันมีทั้งบริษัทเล็กเฉพาะทางและค่ายใหญ่ที่ลงทุนหนัก เช่น Miramax ซึ่งมีบทบาทชัดเจนกับหนังอย่าง 'Gangs of New York' ที่สะท้อนภาพนิวยอร์กยุคกลางศตวรรษที่ 19 ได้รุนแรงและสกปรกในแบบที่ยังคงติดตา Merchant Ivory Productions ก็เป็นชื่อคลาสสิกที่แฟนหนังยุควิคตอเรียนและรีวิววรรณกรรมต้องรู้จัก ชื่อเรื่องเช่น 'The Bostonians' ทำให้เห็นว่าโปรดักชั่นเฮาส์นี้ชอบดัดแปลงวรรณกรรมยุคเก่าให้กลายเป็นภาพยนตร์ที่ละเอียดอ่อนและเต็มไปด้วยมุมกล้องที่บรรยายสถานการณ์ทางสังคมได้ชัดเจน ขณะเดียวกัน GK Films ก็เข้ามาเติมตลาดด้วยผลงานอย่าง 'The Young Victoria' ที่จับช่วงชีวิตของราชินีมาทำเป็นละครสมจริงซึ่งคนดูทั่วไปเข้าถึงได้ง่าย สุดท้าย StudioCanal และบริษัทจากยุโรปหลายแห่งมักเข้าไปร่วมทุนในโปรเจ็กต์ยุค 1800s เพื่อขยายตลาดระหว่างประเทศ — สิ่งที่ฉันชอบคือแต่ละบ้านผลิตงานที่มีโทนและความละเอียดต่างกัน ทำให้มีหนังยุคศตวรรษที่ 19 ให้เลือกหลากหลายสไตล์แล้วก็ไม่รู้สึกซ้ำซาก