ผู้แต่งเรื่องอิเหนาเป็นคนเดียวหรือมีหลายคนร่วมเขียน

ในฐานะแฟนวรรณกรรมพื้นบ้านที่ชอบขุดร่องรอยของเรื่องเล่าแบบตะวันออก-ตะวันตก ผมมองว่า 'อิเหนา' ไม่ใช่ผลงานของคนเดียวที่เขียนจบแล้ววางลง แต่เป็นผลงานที่เกิดจากการยกย่อง แปล และปรับแต่งต่อเนื่องมาเป็นเวลานาน เรื่องราวต้นกำเนิดของ 'อิเหนา' น่าจะย้อนไปยังวรรณกรรมในหมู่เกาะอินโดนีเซียและมาเลย์ เช่นตระกูลนิทาน Panji และผลงานในแนว 'hikayat' ที่นักเล่าและกวีท้องถิ่นเล่าต่อกัน ปากต่อปาก การบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรจึงมักเกิดขึ้นทีหลัง และมักมีผู้แปล ผู้ดัดแปลง หรือกวีในราชสำนักเข้ามาผสมความคิด ทำให้แต่ละฉบับมีรสชาติและรายละเอียดต่างกันไป

การอ่านฉบับเก่า ๆ ของ 'อิเหนา' ทำให้ผมเห็นว่ามีเครื่องหมายของการแก้ไขทั้งเชิงภาษา เชิงโครงเรื่อง และการเพิ่มฉากตลกหรือบทกวีที่สะท้อนรสนิยมในยุคนั้น ๆ นั่นแปลว่าแทบเป็นไปไม่ได้ที่จะชี้ว่ามี "คนเขียนคนเดียว" ที่เป็นผู้ให้กำเนิดแบบครบถ้วนเหมือนนิยายสมัยใหม่ ความเป็นมาของเรื่องนี้จึงควรถูกมองเป็นกระบวนการรวมกลุ่ม: นักเล่า คนคัดลอก นักประพันธ์บทกวี รวมทั้งผู้ชมผู้ฟังที่เปลี่ยนคำเล่าบ้างตามการตีความของตน ฉะนั้นงานศึกษาทางวรรณคดีและโหราศาสตร์เชิงประวัติศาสตร์มักพูดถึง "ชั้นของการประพันธ์" มากกว่าจะชี้ตัวบุคคลเดียว

มุมมองแบบคนที่เข้าไปอ่านต้นฉบับและฟังตำนานในชุมชนบ่อยครั้ง ทำให้ผมยิ่งชื่นชมความหลากหลายของงานนี้มากขึ้น ความเป็นงานรวมหลายเสียงกลับทำให้ 'อิเหนา' มีชีวิต มิติทางอารมณ์ และความยืดหยุ่นที่ผลงานเขียนเพียงคนเดียวอาจไม่สามารถบรรลุได้ ฉากหนึ่งอาจสะท้อนอุดมคติของกวีในราชสำนัก ในขณะที่อีกฉากกลับมีมุกพื้นบ้านหรือการกล่าวถึงพิธีกรรมท้องถิ่น เมื่อนึกถึงสิ่งเหล่านี้ ผมเลยรู้สึกว่าการไม่สามารถระบุ "ผู้แต่งหนึ่งเดียว" เป็นข้อดีของเรื่องราวชนิดนี้มากกว่าจะเป็นข้อด้อย