ตำนานพญานาค แตกต่างกันอย่างไรระหว่างภาคเหนือกับอีสาน?

เคยคิดว่าหน้าตาของ 'Medusa' ถูกออกแบบมาเพื่อสะท้อนความเจ็บปวดของผู้ถูกทอดทิ้งมากกว่าการเป็นสัตว์ประหลาดเพียงอย่างเดียว ฉันโตมากับภาพแกะสลักกรีกและภาพวาดเรอเนซองส์ที่จับใบหน้าของกอร์กอนได้อย่างโหดร้าย มุมมองของฉันเปลี่ยนเมื่อเริ่มอ่านต้นฉบับและงานตีความสมัยใหม่: Medusa ไม่ได้เป็นแค่หัวงูที่มองแล้วกลายเป็นหิน แต่เป็นสัญลักษณ์ของความโหดร้ายต่อผู้หญิง ความอับอาย และพลังที่ถูกมองว่าเป็นภัย พอได้อ่านนิทานเวอร์ชันต่าง ๆ ฉันชอบที่บางครั้งนักเขียนเล่าใหม่ให้ Medusa มีมิติ — บางคนให้เธอเป็นเหยื่อของเทพ บางคนให้เธอมีพลังเพื่อปกป้องตนเอง ฉันมักจะพูดว่าภาพจำในสื่อร่วมสมัย เช่น เวอร์ซาเช่หยิบสัญลักษณ์หัวงูไปใส่แฟชั่น หรือหนังอย่าง 'Clash of the Titans' เอาไปเล่นแบบอีปิก ทำให้เรื่องราวนี้ยังคงถูกเล่าซ้ำและถูกตั้งคำถามต่อไป แม้จะผ่านพันปีแล้ว ผมมองว่าการพูดถึง Medusa ยังสะท้อนปัญหาในยุคเราต่าง ๆ ได้เสมอ

การรีเมคตำนานกรีก-โรมันให้ร่วมสมัยต้องเริ่มจากการทำให้ตัวละครมีมิติที่คนยุคนี้เข้าใจได้ง่าย การเล่าเรื่องที่เน้นแค่ฉากมหากาพย์หรือเอฟเฟกต์อลังการจะทำให้เรื่องดูไกลตัว และเมื่อผสมความเป็นมนุษย์เข้าไป เรื่องราวจะมีพลังขึ้นทันที ในมุมของฉัน การดึงเอาบาดแผลทางอารมณ์และแรงผลักดันของตัวละครมาเป็นแกนกลางสำคัญมาก ตัวอย่างเช่นการรีเมค 'Medea' ไม่จำเป็นต้องยึดติดกับเสื้อคลุมและแทมผ้าเสมอไป แต่สามารถวางเธอเป็นมารดาผู้อพยพในเมืองใหญ่ที่ต้องเผชิญกับการเหยียดและการถูกทรยศ ฉากความโกรธที่เคยเป็นตำนานจะกลายเป็นการสะท้อนถึงระบบสังคมที่แตกร้าว ผู้ชมสมัยใหม่จะเข้าใจและโกรธไปพร้อมกันมากกว่าแค่เห็นการแก้แค้นแบบเดิมๆ อีกมุมที่มักช่วยให้รีเมคได้ผลคือการอัปเดตมุมมองของบทสนทนาและภาษา เลือกใช้บทพูดที่กระชับ ไม่เวิ่นเว้อแต่ยังคงโวหารโบราณ เช่นการดึงธีมจาก 'Oedipus' มาเป็นเรื่องของข่าวปลอมและอัตลักษณ์ในโลกโซเชียล จะทำให้ความเหน็บแนมทางชะตากรรมกลายเป็นบทวิพากษ์สังคมร่วมสมัยได้ดี ผลงานที่ทำแบบนี้จะรู้สึกไม่ใช่แค่การเอาเรื่องเก่าไปใส่เครื่องแต่งใหม่ แต่เป็นการทำให้ตำนานมีชีวิตในยุคนี้อย่างจริงจัง

ความรู้สึกแรกเมื่อได้ยินชื่อ 'อาภัพ' คือภาพของชะตากรรมที่ถูกกดทับจากอดีตมากกว่าจะเป็นแค่โชคร้ายธรรมดา ฉันมองว่างานชิ้นนี้ชูธีมโศกนาฏกรรมแบบไทย ที่ได้รับแรงบันดาลใจจากโครงเรื่องโบราณหลายเรื่องผสมกัน ไม่ว่าจะเป็นความคิดเรื่องกรรมและผลของการกระทำจากนิทานพื้นบ้าน ไปจนถึงโครงเรื่องรักต้องห้ามที่เจอได้ในตำนานอย่าง 'พระลอ' หรือ 'พระสุธน-มโนห์รา' ซึ่งทั้งสองต่างสะท้อนความรักที่ถูกขัดขวางและชะตากรรมที่ไม่เป็นใจ เมื่ออ่านรายละเอียดของตัวละครและฉาก ฉันเห็นการหยิบองค์ประกอบของผีและวิญญาณมาผสมเข้ากับการลงโทษจากอดีต—เหมือนตำนาน 'นางตะเคียน' หรือเรื่องเล่าของหญิงที่ไม่ได้ไปเกิดตามปกติ ถูกตรึงอยู่กับโลกมนุษย์เพราะความคั่งแค้นหรือความไม่สมหวัง เรื่องเหล่านี้ในความคิดฉันไม่ได้ถูกยกมาแบบตรง ๆ แต่เป็นการนำอารมณ์และสัญลักษณ์มาปรุงใหม่ ให้รู้สึกร่วมสมัยและเข้ากับบริบทปัจจุบันได้อย่างลงตัว สุดท้ายฉันรู้สึกว่าความเป็นไทยใน 'อาภัพ' มาจากวิธีการเล่าเรื่องที่เน้นชะตากรรม ภูมิปัญญาชาวบ้าน และความเชื่อเรื่องผลกรรม รวมทั้งการใช้สัญลักษณ์คุ้นเคยจากตำนานหลายชิ้นมาเรียงร้อยเป็นเรื่องเดียวกัน ซึ่งทำให้ผลงานมีน้ำหนักและความงามแบบโศกนาฏกรรมที่คุ้นเคย แต่ถูกตีความใหม่จนอ่านแล้วยังรู้สึกเจ็บปวดเหมือนดูนิทานเก่าที่ถูกเล่าอีกครั้งด้วยสำเนียงสมัยใหม่

หนึ่งในหนังผีไทยที่ฝังใจคนทั้งชาติคือ 'นางนาก' ซึ่งดัดแปลงมาจากตำนานแม่มากพระโขนงที่เล่าต่อกันมาในชุมชนบ้านทุ่งหลายแห่ง ความน่ากลัวของเวอร์ชันคลาสสิกไม่ใช่แค่ผีที่กลับมา แต่เป็นความคุ้นชินของคนหมู่บ้านกับความรักที่แปรสภาพเป็นการยึดติด ฉันจำภาพบ้านไม้ แสงเทียน รวมถึงฉากที่เธอยิ้มให้คนในหมู่บ้านทั้ง ๆ ที่รู้ว่าเธอไม่ใช่คนนั้นจริง ๆ ได้อย่างชัดเจน การใช้สภาพแวดล้อมแบบชนบทให้ความรู้สึกอึดอัดและใกล้ตัว ทำให้คนดูตั้งคำถามว่าใครจะเป็นผู้ตายและใครยังอยู่ เมื่อดูแล้วผมรู้สึกว่าตำนานท้องถิ่นแบบนี้ทำหน้าที่มากกว่าการทำหนังผี มันเชื่อมโยงวัฒนธรรม การละเล่น และวิถีชีวิตเก่า ๆ เข้ากับอารมณ์สยอง ทำให้ฉากคลาสสิกบางฉากยังหลอกหลอนได้แม้เวลาจะผ่านไปนาน

ภาพ 'คุณย่า' ที่ฝังอยู่ในความทรงจำของชาวบ้านมักมีรากลึกทั้งจากความเชื่อพื้นบ้านและเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่ถูกเล่าใหม่จนกลายเป็นตำนาน คนในชุมชนมักยกย่องยกย่องผู้แก่เฒ่าเป็นแกนนำทางจิตใจและจิตวิญญาณ ดังนั้นตัวละครคุณย่าจึงเกิดจากการรวมกันของความเคารพต่อบรรพบุรุษ ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษ และบทบาทของผู้หญิงในครอบครัวที่เป็นทั้งผู้ให้คำปรึกษาและผู้ปกป้องบ้านเรือน ในมุมมองของฉัน ต้นกำเนิดที่ชัดเจนหนึ่งคือเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่ถูกสร้างเป็นสัญลักษณ์ เช่นเรื่องราวของ 'ย่าโม' ที่ถูกยกขึ้นเป็นวีรสตรีท้องถิ่นและกลายเป็นองค์ประกอบหนึ่งของภาพลักษณ์คุณย่าที่เข้มแข็ง อีกทางหนึ่ง 'แม่ย่านาง' และความเชื่อเรื่องผู้อารักขาเครื่องมือแบบต่าง ๆ ก็ช่วยหล่อหลอมให้คุณยายในนิทานมีทั้งด้านอ่อนโยนและด้านศักดิ์สิทธิ์ นอกจากนี้พุทธศาสนาเองก็มีนิทานสอนใจและเนื้อหาที่เน้นธรรมะของผู้ใหญ่ ทำให้บุคลิกคุณย่ามักผสมผสานทั้งความเมตตาและการชี้นำเชิงศีลธรรม สิ่งที่ทำให้ฉันหลงใหลคือความยืดหยุ่นของสัญลักษณ์นี้—มันสามารถเป็นทั้งผู้ให้คำสอน เป็นผู้พิทักษ์ หรือกลายเป็นผีจากเรื่องเล่าสยองขวัญ ขึ้นอยู่กับบริบทของชุมชนและยุคสมัย นั่นแหละที่ทำให้ตำนาน 'คุณย่า' น่าสนใจ เพราะมันสะท้อนทั้งอดีตและปัจจุบันของความสัมพันธ์ระหว่างคนกับบ้านกับความเชื่อของเรา

แถวร้านหนังสือใหญ่ๆมักมีสำรองไว้บ้างสำหรับเล่มแปลไทยของ 'บันทึกตำนานราชันอหังการ' ที่กำลังเป็นที่ต้องการกันอยู่ ผมมักจะเริ่มจากเช็กที่สาขาใหญ่ของร้านเช่น Kinokuniya (ชั้นหนังสือนิทรรศการในห้างใหญ่มักมีมุมมังงะครบ) หรือ B2S กับ SE-ED ขึ้นอยู่กับสต็อกในช่วงนั้น เวลาไปผมจะดูเลข ISBN ที่ติดอยู่ด้านในปก เพื่อมั่นใจว่าเป็นฉบับแปลไทยจริงๆ ไม่ใช่ฉบับนำเข้า การถามพนักงานที่เคาน์เตอร์สโตร์ช่วยได้มากกว่าการเดา เพราะบางครั้งเล่มเล็ก ๆ หรือพิมพ์ครั้งแรกอาจกองอยู่ในมุมที่ต่างจากชั้นหมวดมังงะทั่วไป ถ้าไม่เจอที่หน้าร้านผมก็จะหาต่อในเว็บสโตร์ของร้านเหล่านั้นหรือไล่เช็กในแพลตฟอร์มออนไลน์ใหญ่ ๆ เช่น Shopee, Lazada หรือ JD Central ที่มักมีร้านหนังสืออัพสต็อกไว้ ทั้งนี้ถ้าเป็นชุดพิเศษหรือพิมพ์สั้น ๆ ก็อาจต้องรอรอบพิมพ์ใหม่ แต่สุดท้ายแล้วได้เล่มมาอ่านก็ให้ความรู้สึกคุ้มค่าไม่น้อย

พอพูดถึงแฟนฟิคของ 'บันทึกตำนานราชันอหังการ' แล้ว ฉันมักนึกถึงความหลากหลายของงานเขียนที่แฟนๆ ผลิตกันเอง—ทั้งแนวดราม่า อัลเทอร์เนทีฟยูนิเวิร์ส ไปจนถึงคู่จิ้นที่คาดไม่ถึงเลยก็มี ถ้าจะให้แนะนำแบบจริงจัง ฉันมองว่าวิธีดีที่สุดคือเริ่มจากแพลตฟอร์มที่มีฐานคนอ่านเยอะอย่าง 'Wattpad' และ 'Archive of Our Own' (AO3) เพราะสองที่นี้รองรับทั้งภาษาไทยและอังกฤษ มีระบบแท็กชัดเจน ทำให้ค้นหาแฟนฟิคตามคู่หรือแนวที่ชอบได้ง่ายกว่า ส่วนคนไทยที่ชอบคอมเมนต์แบบสั้นๆ และมีชุมชนท้องถิ่นเยอะ แพลตฟอร์มอย่าง 'Dek-D' หรือ 'ReadAWrite' มักมีฟิคภาษาไทยเยอะและโต้ตอบกับคนเขียนได้ไว การอ่านจากที่ต่างประเทศอย่าง AO3 บ่อยครั้งจะเจอแฟนฟิคสไตล์ทดลองเยอะๆ แบบที่เห็นในแฟนงานของ 'JoJo\'s Bizarre Adventure' ซึ่งให้มุมมองแปลกใหม่ แต่บางทีภาษาอาจเป็นอุปสรรค จึงแนะนำให้เลือกตามระดับภาษาที่รับได้และอย่าลืมดูคำเตือนเนื้อหา ก่อนตัดสินใจอ่าน

เมื่อได้อ่านบทสัมภาษณ์ของผู้แต่ง 'บันทึกตำนานราชันอหังการ' ฉันรู้สึกว่าเส้นทางแรงบันดาลใจของเขาไม่ใช่เพียงแค่ภาพยนตร์หรือนิยายเรื่องใดเรื่องหนึ่ง แต่เป็นการผสมผสานของความทรงจำวัยเด็กกับตำนานท้องถิ่นที่ถูกเล่าอย่างไม่ลดทอน คำพูดหนึ่งในสัมภาษณ์ชัดเจนว่าเขาหยิบเอาเรื่องเล่าพื้นบ้านไทย เช่น ผีป่า ความเชื่อเรื่องเทพารักษ์ และฉากสงครามเก่าๆ มาผสมกับโครงสร้างการเมืองแบบมหากาพย์ ผลที่ออกมาจึงเป็นโลกที่ทั้งคุ้นเคยและแปลกใหม่ คนอ่านจะเจอรสชาติความเป็นพื้นบ้านผสานกับการเมืองยุคใหม่ ซึ่งทำให้ตัวละครมีมิติและความขัดแย้งที่ลึกขึ้น ตอนท้ายของบทสัมภาษณ์ผู้แต่งก็เล่าถึงเพลงพื้นบ้านและเสียงกลองที่ชวนให้เขาวาดภาพฉากต่อสู้ เขาบอกว่าการฟังบางทำนองขณะเขียนช่วยให้เขาจำลองบรรยากาศได้ชัดกว่าการอ่านประวัติศาสตร์เสมอ นี่แหละคือเหตุผลว่าทำไมโลกในงานของเขาจึงมีทั้งกลิ่นไอของอดีตและพลังของตำนานสดใหม่