PROLOGUE

"Pasensya na po talaga kayo, ma'am. Kailangan po naming kuhanin ang ilan sa mga gamit n'yo para kahit papa'no ay makabawas po sa utang na meron kayo."

"Bigyan n'yo nalang po kami ng konti pa'ng panahon para makahanap ng pera. H'wag n'yo lang po'ng kunin ang mga gamit namin."

"Pasensya na po talaga, ma'am. Sumusunod lang po kami sa utos."

Yakap ko ang Mamang at masuyong hinahaplos ang kanyang likod habang pinapanood kung paano hakutin ng mga lalaki ang ilan sa mahahalaga naming gamit. Umiiyak si Mamang sa balikat ko dahil mahalaga para sa kanya ang mga gamit na 'yon. Bukod sa bahay na tinitirhan namin, ay kasama sa mga naipundar nila ni Papang ang mga gamit na ngayon ay nasa loob na ng malaking truck.

"Tahan na po, Mamang," pang-aalo ng nakababata kong kapatid sa nanay namin. Bilang panganay, ay naaawa rin ako sa kapatid ko dahil baka mapahinto na rin sya sa pag-aaral.

Maayos naman ang pamumuhay namin noon. May sarili din kaming sari-sari store na naipundar dahil sa pangingibang bansa ni Papang. Nakatapos ako ng kolehiyo, nakabili ng sariling lupa at nakapag-patayo ng sariling bahay.

Hanggang sa nagkasakit si Papang at napilitang umuwi. Pabalik-balik kami sa ospital noon. Ang inipong pera ni Mamang ay nagastos na rin para sa pagpapagamot ni Papang. Ang sari-sari store na syang nakakatulong sa amin para sa dagdag kita ay naibenta na rin. At dahil mahabang proseso para tuluyan akong matanggap sa school na in-apply-an ko bilang guro, ay mas pinili ko na mag-tutor nalang muna sa mga bata para kahit papa'no ay maka-survive kami sa araw-araw.

Itong nakaraan lang, ay muli naming isinugod si Papang sa ospital. Wala na kaming ibang malapitan kaya napilitan si Mamang na umutang sa bangko. Sa awa ng Diyos ay naka-recover si Papang, ngunit heto't panibagong dagok nanaman ang dumating sa pamilya namin. Bilang collateral ay kinakailangang kunin sa amin ang bahay at lupa bilang kabayaran.

"Sobra akong nanghihinayang sa mga gamit na 'yon. Kung hindi pa nag-abroad ang Papang n'yo, hindi tayo makakabili ng magagandang gamit," maktol ni Mamang habang umiiyak parin.

"Magpasalamat na lamang po tayo at pumayag silang 'yon nalang muna ang kuhanin," sabi ko nalang upang mabawasan ang sama ng loob ni Mamang.

"Tama po si Ate Bella, Mamang. Magpasalamat nalang din po tayo at nasa atin pa po ang bahay. Meron pa po tayong matitirhan," napangiti ako dahil sa kabila ng mga nangyari ay nananatiling positive ang kapatid ko. 

"Bukas na bukas ay maghahanap ako ng trabaho. Siguro naman ay may tatanggap pa sa akin kahit na may edad na ako," sabi ni Mamang.

"Mang, bantayan nyo nalang po si Papang. Ako nalang po ang bahala sa atin," sagot ko.

"Eh, ate, kakasya ba sa'tin ang kinikita mo sa pagtu-tutor?" Tanong ni Mikay.

Kung susumahin, ay kulang na kulang talaga ang kinikita ko. Kahit na buong araw akong mag-tutor sa iba't-ibang bata ay hindi sasapat. Gamot palang ni Papang ay kulang na.

"Luluwas ako ng Maynila. Malay natin at nandoon lang pala ang swerte ko at makatisod ng magandang trabaho," sagot ko.

Kung hindi lang sana uso ang "backer" dito sa probinsya namin, ay baka matagal na akong natanggap sa private school na in-apply-an ko. O kaya naman ay sa ibang trabaho.

"Sigurado ka, anak? Magulo ang Maynila. Baka kung mapa'no ka do'n," alala ni Mamang.

"H'wag po kayong mag-alala Mamang. Mag-iingat po ako do'n. Amg mahalaga po ay makahanap ako ng paraan para hindi na tuluyang mawala sa'tin ang bahay at lupa na pinaghirapan n'yo ni Papang," paniniguro ko.

Wala kaming ibang aasahan kundi ako lang. Kaya kung kinakailangan ay magdo-doble kayod ako para sa pamilya ko.

°°°°°°

"Sure ka na ba sa desisyon mo, Ate?" Nandito kami sa kwarto ko at pinapanood nya ako'ng mag-ipake ng mga damit. Kaunting gamit lang naman ang dadalhin ko para hindi ako mahirapan sa byahe. "Hindi na ba magbabago ang isip mo?"

Sumulyap ako sa kapatid ko at ngumiti. "Kung hindi ko 'to gagawin, walang kikilos para sa'tin." Sagot ko.

"Pwede naman akong huminto muna sa pag-aaral, ate. Tutulong ako. Okay lang naman." Bakas sa boses nya ang determinasyon. Alam kong concern din sya sa pamilya namin, pero hindi ko hahayaang mapahinto sya pag-aaral. Pipilitin kong gumapang hanggang sa makatapos sya.

"Hindi pwede. Wala kang ibang gagawin kung hindi ang mag-aral, okay? Kapag natapos ka, tsaka mo nalang ako tulungan." Kontra ko at saglit syang sinamaan ng tingin.

Nang masiguro kong kumpleto na ang laman ng bag ko, lumabas na 'ko ng kwarto at saglit na pinasadahan ng tingin ang kabuoan ng bahay. Wala na itong buhay kung pagmamasdan dahil iilan nalang din ang naiwang gamit dito. Ang tanging bagay na nagpapa-alala nalang ng dating saya at sigla ng bahay na ito ay ang mga litratong nananatiling nakasabit parin sa pader. Nilapitan ko ang isa dito at malungkot na ngumiti.

"Ang saya-saya pa natin noon, oh." Sambit ko.

"Ang lakas-lakas pa ni Papang dyan." Si Mikay na nakasunod na pala sa likuran ko.

Humarap ako kay Mikay kasabay ng pagsilay ng luha sa mga mata nya. Gusto kong sabayan sya sa pag-iyak, pero mas pinili ko ang maging matatag. Kung magiging mahina ako sa harap nila, saan pa sila kukuha ng lakas?

"Ikaw na ang bahalang magsabi kay Mamang na naka-alis na ako. Hindi ko na sya mahihintay. Baka hindi ko na maabutan 'yong huling byahe ng bus." Bilin ko sa kanya habang pinupunasan ang luha nya sa pisngi.

"Mag-iingat ka do'n, ate. Palagi mo kaming tatawagan, ha." Naging sunod-sunod ang pagpatak ng luha nya kaya niyakap ko nalang sya.

"Oo naman." Sabi ko. "Aayusin ko 'to. Ibabalik ko ang saya sa pamilya natin. Promise 'yan."

°°°F.G°°°