แรงบันดาลใจในการแต่งนิยายของ สมศักดิ์ เจียม มาจากไหน?

แอบบอกเลยว่าแฟนฟิคและคอนเทนต์แฟนคลับของสมศักดิ์ เจียมมีความหลากหลายและอบอุ่นเกินคาด ทั้งงานเขียนสั้นยาวที่เล่นกับบุคลิกของเขาไปจนถึงงานศิลป์และมัลติมีเดียที่ตีความใหม่จนเห็นมุมมองแตกต่าง นักเขียนชุมชนมักจะสร้างผลงานเวอร์ชัน 'อีกชีวิต' ให้กับตัวละครหรือบุคคลที่ถูกหยิบยกมา ตั้งแต่เรื่องราวชีวิตประจำวันแบบ slice-of-life ที่เติมความหวานและมุกขำ ไปจนถึง AU (alternate universe) ที่โยนเขาไปอยู่ในสถานการณ์สุดขั้ว เช่นเป็นครูในโรงเรียนชายฝึก หรือเป็นนักสืบในนิยายสืบสวน ที่ทำให้แฟนๆ เห็นความเป็นไปได้หลายรูปแบบของตัวตนเดียวกัน อันที่จริงงานพวกนี้สะท้อนความอยากเห็นความสัมพันธ์และการเติบโต ไม่ว่าจะเป็นแนวโรแมนติก แนวดราม่า แนวฮาแบบพล็อตสั้น หรือแนว healing ที่เน้นความอบอุ่นใจ ในส่วนของสไตล์การเล่าเนื้อหามีทั้งแฟนฟิคสั้นแบบ drabble, ฟิคยาวเป็นตอน ๆ ที่มีโครงเรื่องมีความต่อเนื่อง, และ fanon timeline ที่แฟนคลับร่วมกันสร้างเหตุการณ์สำคัญให้กับจักรวาลแฟนคลับเอง บทความเชิงวิเคราะห์หรือ meta essay ก็มีบทบาทไม่น้อย โดยมักจะตั้งคำถามว่าทำไมตัวละครถึงตัดสินใจแบบนั้นหรืออ่านพฤติกรรมจากคลิป/บทสัมภาษณ์แล้วตีความใหม่ ขณะที่งาน crossover ก็เป็นของโปรดสำหรับคนที่ชอบเห็นการปะทะไอเดีย เช่นเอาสมศักดิ์ไปพบกับโลกในนิยายหรือซีรีส์อื่น ๆ เพื่อดูปฏิกิริยาทางอารมณ์และวิธีแก้ปัญหา ชุมชนมักใช้แท็กเพื่อจัดหมวดและช่วยให้คนที่ชอบแนวเดียวกันเจอกันง่ายขึ้น งานอาร์ตและมิวสิควิดีโอแฟนเมดช่วยเติมอารมณ์ให้กับแฟนฟิคได้ดี ผู้วาดมักทำแฟนอาร์ตในสไตล์ต่าง ๆ ตั้งแต่สีน้ำจนถึงดิจิทัลเพ้นท์ และมีแฟนอาร์ตซีรีส์ที่เล่าเรื่องต่อเนื่องเหมือนมังงะสั้น ๆ ส่วนมิกซ์เทปหรือเพลย์ลิสต์ที่แฟนทำขึ้นสำหรับบรรยากาศของนิยายแต่ละตอนก็เป็นอีกหนึ่งวิธีที่กระตุ้นจินตนาการ บางกลุ่มจัดการอ่านสดหรือทำพอดแคสต์อ่านฉากโปรดซึ่งช่วยให้คนที่ไม่สะดวกอ่านก็เข้าถึงเรื่องราวได้ แถมยังมีม็อดหรือแฟนเมดเกมเล็ก ๆ ที่ใช้ตัวละครนำวิธีการเล่าเรื่องใหม่ ๆ ให้คนในวงได้ร่วมทดลอง ท้ายที่สุดสิ่งที่ทำให้คอนเทนต์แฟนคลับของสมศักดิ์ น่าสนใจไม่ใช่แค่คุณภาพงานแต่เป็นความเชื่อมโยงของคนในชุมชน การคอมเมนต์แลกไอเดีย การตั้งชาเลนจ์เขียนคำโปรย 100 คำ หรือการรวมเล่มฟิคจิ๋ว ๆ ทำให้ผลงานเล็ก ๆ มีคุณค่าและได้อ่านซ้ำหลายรอบ ส่วนตัวรู้สึกว่าการได้เห็นความคิดสร้างสรรค์ที่หลากหลายแบบนี้ทำให้ภาพของสมศักดิ์มีมิติขึ้น และยิ่งชอบเวลาที่คนทำงานแฟนเมดใส่รายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ทำให้หัวใจพองโต

เล่าให้ฟังถึงนิยายเรื่องหนึ่งที่อ่านแล้วยังคงวนเวียนในหัวไม่เลิก นั้นคือ 'เงาแห่งรุ่งอรุณ' ของสมศักดิ์ เจียม ซึ่งจัดว่าเป็นงานที่ผสมผสานความเป็นนิยายสืบสวน เข้ากับบทกวีชีวิตประจำวันได้อย่างกลมกลืน เรื่องราวเริ่มจากการกลับคืนของนภา หญิงสาวที่ทิ้งบ้านไปไกลหลายปีเพราะความขัดแย้งในครอบครัว แต่เมื่อพ่อหายตัวไปอย่างลึกลับ เธอเลยต้องเข้าไปพัวพันกับอดีตของเมืองเล็กๆ แห่งหนึ่งซึ่งมีทั้งความลับของตระกูลเก่า แผนการของกลุ่มอิทธิพลท้องถิ่น และเงื่อนงำที่เชื่อมโยงกับเหตุการณ์ในอดีตที่เงียบงัน เหนือสิ่งอื่นใด นิยายเล่มนี้ชอบเล่นกับความทรงจำและการตีความความจริง—ไม่รู้ชัดว่าสิ่งที่ปรากฏคือความจริงหรือภาพลวงตาที่ถูกสร้างขึ้นมา สำนวนการเขียนของผู้เขียนคม มีจังหวะการเล่าเรื่องที่ไม่เร่งรีบ แต่ก็ไม่ยืดเยื้อเกินไป เขาใช้ฉากเล็กๆ เช่น ตลาดเช้าของเมือง การแอบอ่านบันทึกเก่าๆ ในห้องสมุดเก่าที่มีกลิ่นฝุ่น เพื่อค่อยๆ เปิดเผยเงื่อนงำใหญ่ให้ผู้อ่านติดตาม ตัวละครรองได้รับการปั้นให้มีมิติ—ทั้งเพื่อนสมัยเด็กที่ซ่อนบาดแผล นักข่าวท้องถิ่นที่มีอุดมการณ์ชนิดคลุมเครือ และหญิงชราคนหนึ่งซึ่งคำพูดสั้นๆ กลับมีอิทธิพลต่อแนวคิดของนภา พาร์ตที่ชอบมากคือฉากเผชิญหน้าบนหน้าผาในคืนฝนพรำ—ภาพที่ผู้เขียนใช้แสงเงาและเสียงเพื่อสื่อความรู้สึกเสียหายและการตัดสินใจได้อย่างทรงพลัง อ่านแล้วรู้สึกว่างานชิ้นนี้ไม่ใช่แค่นิยายสืบสวนธรรมดา มันคือการสำรวจความเป็นมนุษย์ผ่านเลนส์ของความทรงจำและการเลือกว่าใครคือคนที่เราควรรักษาไว้ ฉากเล็กๆ หลายฉากจะงอกเป็นความหมายใหญ่เมื่อเดินทางไปถึงตอนจบ ซึ่งไม่ได้มอบคำตอบที่ง่ายดายแต่ให้ความรู้สึกว่าเรื่องราวมีน้ำหนักจริงจัง สรุปแล้ว เหมาะกับคนที่ชอบบทประพันธ์ที่ค่อยๆ คลี่คลายปม แอบมีบรรยากาศแบบนิยายวรรณกรรมผสมความตึงเครียดของสืบสวน และที่สำคัญคือ ภาษาที่อบอุ่นแต่แฝงความคม ทำให้ยังนึกถึงตัวละครเหล่านั้นได้ทุกครั้งเมื่อกลับมานึกถึงเมืองเล็กๆ ในหน้าเรื่องนี้

นานมาแล้วที่ได้ฟังงานเพลงประกอบของสม ศักดิ์ เจียมแล้วทำให้เงยหน้ามองท้องฟ้าเพราะมันเรียกความทรงจำจริงจังแบบไม่ต้องพยายาม เสน่ห์ของเพลง 'สายลมแห่งความทรงจำ' อยู่ที่เมโลดี้เรียบง่ายแต่ฝังลึก — เปียโนตัวบางกับสายไวโอลินที่ค่อย ๆ เล่าเรื่องราว เหมือนตัวละครในหนังค่อย ๆ ก้าวออกจากความเงียบ เพลงนี้ทำให้ฉันนั่งนิ่ง ๆ เสียงลมหายใจของกาแฟเช้ากับความเงียบในบ้านกลายเป็นภูมิหลังที่สมบูรณ์แบบ มีช่วงที่คอร์ดเล็ก ๆ เปลี่ยนโทนสีแล้วฉันรู้สึกว่าฉากซีนรีคอนซิลิเอชั่นนั้นยืนหยัดขึ้นมาทั้งเรื่อง เมื่อมองในเชิงองค์ประกอบ มันไม่ใช่แค่ทำนอง แต่เป็นการเว้นวรรคและพื้นที่ว่างที่เขาให้กับซาวด์ การจัดวางเครื่องดนตรีรองรับเสียงร้องและโมทีฟเล็ก ๆ ที่กลับมาเป็นระยะ ทำให้เพลงกลายเป็นเสมือนไดอารี่ของตัวละคร บางช่วงมีการใช้ฮาร์โมนิกเพียงเล็กน้อยเพื่อสร้างบรรยากาศเศร้า แต่ก็ไม่หน่วงจนเกินไป จบด้วยคอร์ดเปิดที่ยังค้างคาอยู่ในใจ ความทรงจำของฉันกับเพลงนี้มักจะผูกกับฉากเปิดที่ไม่ได้หวือหวา แต่มีน้ำหนัก ทำให้นึกถึงค่ำคืนที่นั่งดูหนังคนเดียวแล้วคิดไปไกล ๆ เพลงแบบนี้ไม่ต้องตะโกนให้คนร้องตามเพื่อทำให้ประทับใจ มันค่อย ๆ แทรกเข้ามาและอยู่กับเราอย่างเงียบ ๆ

คอลเล็กชันจากผลงานของสมศักดิ์เจียมมีหลายชิ้นที่แฟน ๆ ยินดีจับจองและสะสมไว้เล่นๆ ไปจนถึงของหายากที่ต้องลุ้นในงานอีเวนต์ เราเป็นคนชอบเปิดชั้นวางดูแล้วจะยิ้มทุกครั้งเมื่อเจอของจาก 'เงาในสายลม' เพราะงานนี้มีไลน์สินค้าที่ชัดเจน: หนังสือปกแข็งฉบับลิมิเต็ดที่มาพร้อมลายเซ็นและฟอยล์สวย ๆ, อาร์ตบุ๊กขนาดใหญ่, พวงกุญแจอะคริลิกตัวละคร และเซ็ตพินเม็ดเล็กสำหรับติดแจ็กเก็ต นอกจากนั้นยังมีแสตนดี้ขนาดตั้งโชว์ซึ่งออกตามรอบเทศกาลเหมือนเป็นของสะสมซีรีส์หนึ่ง ความดีงามคือบางชิ้นเป็นการผลิตร่วมกับสตูดิโอท้องถิ่น ทำให้คุณภาพงานศิลป์ชัดและคุ้มค่า เสน่ห์ของการมีของเหล่านี้อยู่ที่การได้หยิบขึ้นมาดูแล้วนึกถึงฉากโปรด ไม่ต้องห่วงเรื่องหายากเกินไป หากติดตามประกาศของผู้จัดหรืองานแฟร์ประจำปีก็มักมีรีสต็อกบ้างเป็นครั้งคราว

ฉันชอบวิธีที่สมศักดิ์เจียมพูดถึงแรงบันดาลใจของเขา—มันไม่ใช่บทพูดสำเร็จรูปแต่เหมือนการคุยกับเพื่อนที่เล่าเรื่องหนังสือเล่มหนึ่งที่เปลี่ยนชีวิต การสัมภาษณ์ครั้งนั้นเขาเล่าเรื่องฉากเล็กๆ ใน 'Mushishi' ที่ทำให้เขาหยุดคิดว่ามนุษย์กับธรรมชาติเชื่อมกันอย่างไร เขาพูดถึงการสังเกตสิ่งเล็กๆ รอบตัว เช่น แสงที่ส่องผ่านใบไม้ หรือเสียงฝนที่เปลี่ยนอารมณ์ตัวละคร ซึ่งทำให้ผลงานของเขามีมิติที่ละเมียดและไม่ผูกมัดกับพล็อตเพียงอย่างเดียว ผมชอบที่เขายอมรับว่าแรงบันดาลใจมาจากความไม่สมบูรณ์ ไม่ใช่ความสมบูรณ์แบบ—ความไม่แน่นอนบางอย่างเป็นเชื้อไฟให้คิดต่อ และนั่นคือเหตุผลที่งานของเขาอ่านแล้วรู้สึกสดใหม่ตลอดเวลา

ชื่อ 'สมศักดิ์เจียม' ฟังดูคุ้น ๆ แต่ผมไม่พบหลักฐานชัดเจนว่านิยายเล่มใดของเขาได้รับรางวัลระดับชาติที่คนทั่วไปมักอ้างถึง เช่น รางวัลซีไรต์หรือรางวัลหนังสือแห่งชาติ ผมเป็นคนชอบตามประวัติผู้แต่งและการประกวดวรรณกรรมอยู่บ่อย ๆ จึงแบ่งปันมุมมองแบบตรงไปตรงมาว่าอาจมีความเป็นไปได้สองทาง: หนึ่งคือชื่อดังกล่าวอาจเป็นนามปากกาหรือผู้เขียนที่ทำงานในวงวรรณกรรมท้องถิ่นและได้รับรางวัลเล็ก ๆ ในงานประกวดของชุมชน อีกทางคือเขาอาจมีผลงานตีพิมพ์ในรูปแบบออนไลน์ที่ได้รับรางวัลหรือการยอมรับจากแฟน ๆ ในชุมชนออนไลน์ ซึ่งมักจะไม่ถูกบันทึกในฐานข้อมูลสาธารณะเดียวกับรางวัลทางการ ถ้าอยากมองแบบผม ความน่าสนใจคือการตามหาจากประกาศผลรางวัลของสำนักพิมพ์ท้องถิ่น รายการประกวดนิยายออนไลน์ หรืองานเทศกาลหนังสือของจังหวัดต่าง ๆ — เพราะบ่อยครั้งผู้เขียนหน้าใหม่จะเริ่มจากรางวัลเล็ก ๆ ก่อนจะโดดมาเป็นที่รู้จักกว้างขึ้น แต่จากสิ่งที่ผมมีตอนนี้ ไม่พบชื่อผลงานใดที่โดดเด่นว่าเคยรับรางวัลระดับประเทศ

แฟนๆพูดคุยกันคึกคักเรื่องนี้มานานแล้วและฉันเองก็ติดตามมาตลอด จนถึงตอนนี้ยังไม่มีประกาศฉบับเป็นทางการจากสำนักพิมพ์หรือผู้เขียนเกี่ยวกับการดัดแปลงนิยายของสมศักดิ์เจียมเป็นภาพยนตร์หรือซีรีส์ แต่ทิศทางความนิยมและประเด็นในนิยายมักทำให้โปรดักชันสนใจได้ง่าย เห็นได้จากกรณีของ 'ฮาวทูทิ้ง' ที่เริ่มจากกระแสออนไลน์แล้วกลายเป็นภาพยนตร์ดัง การที่งานเขียนมีฐานแฟนแน่นและธีมที่ชัดเจนเป็นจุดขายสำคัญสำหรับการเจรจาซื้อสิทธิ ฉันคิดว่าถ้ามีการเจรจาจริง จะต้องผ่านการปรับเนื้อหาให้เข้ากับสื่อภาพซึ่งอาจตัดหรือขยายบางตัวละคร ฉากที่มีภาพอารมณ์แรง ๆ และการใช้เพลงประกอบจะเป็นตัวชูโรง ฉะนั้นแฟนๆ ควรติดตามประกาศจากสำนักพิมพ์และช่องทางของผู้เขียนเป็นหลัก แต่ก็ยังตื่นเต้นกับความเป็นไปได้ที่จะได้เห็นโลกในนิยายถูกถ่ายทอดบนจอ เพราะนี่แหละคือเสน่ห์ของการดัดแปลงที่รอให้คนทำงานดี ๆ มาตีความใหม่

น่าสนใจที่มีคนตั้งคำถามแบบนี้ เพราะชื่อ 'สมศักดิ์ เจียม' ไม่ได้อยู่ในลิสต์ของงานดัดแปลงภาพยนตร์เชิงพาณิชย์ที่ผมคุ้นเคยโดยตรง ผมติดตามงานวรรณกรรมไทยมานานพอสมควร และจากที่สังเกตไม่พบว่ามีโปรเจกต์ภาพยนตร์ยักษ์ใหญ่หรือภาพยนตร์ฉายในโรงแบบกระแสหลักที่อ้างอิงผลงานของเขาเป็นต้นฉบับ ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าไม่มีการเอาเรื่องของเขาไปแปลงเป็นงานอื่น ๆ ในระดับท้องถิ่นหรือโรงเรียน แต่อย่างน้อยในภาพรวมของวงการภาพยนตร์ระดับชาติ งานของเขายังไม่ถูกนำไปสร้างเป็นฟีเจอร์ฟิล์มที่เป็นที่รู้จักกว้าง พูดตรง ๆ ผมคิดว่าสไตล์การเขียนของบางคนเหมาะกับการแปลงให้เป็นละครโทรทัศน์หรือซีรีส์มากกว่า เพราะเนื้อหาเน้นความละเอียดอ่อนของตัวละครและบรรยากาศ มากกว่าจะเป็นพล็อตแอ็กชันกระชับ ซึ่งเป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำให้บางนักเขียนยังไม่ค่อยถูกนำไปทำเป็นหนังโรง แต่เอาเข้าจริง ถ้าใครอยากเห็นผลงานของเขาบนจอใหญ่ ก็มีพื้นที่สำหรับการดัดแปลงแบบอิสระหรืองานเทศกาล ที่มักเปิดโอกาสให้เรื่องเล่าแนวนี้ได้แสดงศักยภาพของมัน