คธูลู มีความหมายเชิงสัญลักษณ์อย่างไรในวัฒนธรรมป๊อป

ต้นกำเนิดที่ชัดเจนที่สุดของคธูลูคือผลงานของ H.P. Lovecraft และงานเรื่องสั้นของเขาเป็นจุดกำเนิดให้ภาพลักษณ์ของสิ่งมีชีวิตโบราณนี้ชัดเจนขึ้น เราอยากจะเล่าแบบคนอ่านที่ชอบตามร่องรอยของต้นฉบับ: คธูลูปรากฏเป็นครั้งแรกในเรื่องสั้นชื่อ 'The Call of Cthulhu' ซึ่งตีพิมพ์ในปี 1928 รูปทรงของมัน—ปีก หนวด และการหลับใหลในเมืองร็เลยห์—มาจากคำบรรยายของ Lovecraft เอง แต่สิ่งที่สำคัญกว่าคือคอนเซ็ปต์ของความสยดสยองเชิงจักรวาล (cosmic horror) ที่ Lovecraft ปลูกฝังให้กับตัวละครและบริบทของคธูลู มุมมองของเราไม่ได้หยุดที่การบอกว่า 'เป็นของ Lovecraft' เพียงอย่างเดียว เพราะหลังจากนั้นนักเขียนและนักสร้างสรรค์คนอื่น ๆ อย่าง August Derleth และกลุ่มเพื่อนนักเขียนก็ได้นำคธูลูไปขยายความต่อจนเกิดเป็นสิ่งที่เรียกว่า 'mythos' ในแง่หนึ่ง Lovecraft สร้างเมล็ดพันธุ์ แต่ชุมชนศิลปะกับแฟน ๆ ต่อเติมจนมันกลายเป็นสัญลักษณ์สากล ความประทับใจส่วนตัวคือการได้เห็นว่าตัวละครจากหน้าเดียวในหนังสือเปลี่ยนเป็นแรงบันดาลใจให้เกม หนัง เพลง และงานศิลป์หลากรูปแบบ ความรู้สึกแบบนี้ทำให้การอ่านงานต้นฉบับมีเสน่ห์ไม่เหมือนใคร

ในฐานะคนที่ชอบภาพสยองขวัญแบบค่อยๆ เรียงชั้นบรรยากาศ ผมชอบมากเวลามังงะจับงานของ H.P. Lovecraft มาเล่าใหม่อย่างตั้งใจและเคารพต้นฉบับ หนึ่งในกรณีที่ชัดเจนที่สุดคืองานของ Gou Tanabe ที่ทำมังงะแปลงเรื่องของ Lovecraft อย่างละเอียด — ในนั้นมีผลงานแปลงเรื่องอย่าง 'The Call of Cthulhu' และ 'At the Mountains of Madness' ซึ่งแสดงภาพของคธูลูและสิ่งชั่วร้ายอื่นๆ ในรูปแบบภาพขาวดำที่เข้มข้น รายละเอียดฉากทะเลหรือซากปรักหักพังถูกขีดเส้นจนรู้สึกได้ถึงความเก่าของตำนาน ผมรู้สึกว่าเมื่ออ่านงานเหล่านี้แล้วมันมีทั้งความเศร้าและความเกรงกลัวในเวลาเดียวกัน การวางคัทของ Gou Tanabe ทำให้คธูลูไม่ใช่แค่สัตว์ประหลาดยักษ์ แต่กลายเป็นสัญลักษณ์ของความไร้ขอบเขตและความไม่รู้ ความรู้สึกหลอนที่ตามมาหลังปิดหน้าสุดท้ายยังติดตา และนั่นแหละที่ทำให้มังงะแปลงเรื่องแบบนี้มีเสน่ห์สำหรับคนที่อยากเห็นคธูลูในรูปแบบภาพนิ่งที่หนักแน่น

ลองนึกภาพฉากสุดท้ายที่ทุกอย่างพังทลายลงแล้วมีสิ่งลึกลับโผล่ขึ้นมาเป็นเงาทะมึน — นั่นคือเหตุผลที่ผมชอบยกภาพจาก 'The Cabin in the Woods' มาเล่าเสมอ เพราะมันเป็นหนึ่งในหนังที่คนดูมักเชื่อมโยงกับคธูลูแบบชัดเจน ฉากสุดท้ายของ 'The Cabin in the Woods' เปิดเผยว่ามีพลังโบราณจำนวนมากที่ถูกบูชาหรือจองจำไว้ และบรรยากาศรวมถึงการจัดวางตัวประหลาดต่าง ๆ ทำให้หลายคนอ่านออกว่าเป็นการอ้างอิงถึง 'Old Ones' ในงานของเลิฟคราฟต์ โดยเฉพาะความรู้สึกของสิ่งมีชีวิตที่โผล่มาจากทะเลลึกหรือจากที่นอกเหนือความเข้าใจ นี่ไม่ใช่แค่การใส่มอนสเตอร์เพื่อฮอร์เรอร์แบบเดิม ๆ แต่เป็นการกวาดต้อนความเป็นตำนานโบราณเข้ามาเป็นมุกอีสเตอร์เอ้ก ที่ผมมองว่าได้ผลเพราะมันเปิดพื้นที่ให้แฟน ๆ จินตนาการต่อ ส่วนตัวผมชอบว่าหนังเลือกใช้วิธีไม่บอกตรง ๆ ว่าเป็น 'คธูลู' แต่ให้แฟน ๆ ทำงานร่วมกับหนังแทน — มันทำให้การพบเห็นนั้นหวาดกลัวขึ้นและคันอยากเชื่อมต่อไปยังตำนานอื่น ๆ ของเลิฟคราฟต์

ลองนึกดูว่าการเดินเข้าคอนเวนชันในชุดคธูลูล์แล้วคนรอบข้างหยุดมอง อย่างนั้นแหละคือความสำเร็จแรกสุดของการคอสเพลย์ชิ้นนี้ งานแต่งหน้าของคธูลูล์สำหรับฉันเริ่มจากการเซ็ตโครงหน้าด้วยโฟมลาเท็กซ์หรือซิลิโคนบางชิ้น เพื่อให้ได้ซิลูเอตของหัวที่ยื่นและความนูนของติ่งต่างๆ โดยสิ่งที่ฉันทำก่อนคือสร้างแม่พิมพ์หัวคร่าวๆ แล้วค่อยติดเติมรายละเอียดด้วยโคลนเนื้อยืดหรือแก้วน้ำยาเฉพาะทาง สีผิวไม่ควรเรียบเดียวทั้งหมด ฉันมักจะผสมสีเขียวเข้ม น้ำเงิน และสีเทาเล็กน้อยให้มีมิติ สำหรับส่วนที่เป็นหนวดหรือตีนปลาต้องบาลานซ์ระหว่างความสมจริงกับการเคลื่อนไหว ฉันเลือกใช้โครงลวดหุ้มด้วยโฟมแล้วเคลือบด้วยซิลิโคนบาง ๆ เพื่อให้ยืดหยุ่นแต่ไม่หนักเกิน การยึดกับหมวกหรือบังเหียนแบบซ่อนสายจะช่วยให้สามารถเคลื่อนศีรษะได้โดยไม่ทำให้ชิ้นส่วนหลุดง่าย แสงเวทีหรือแสงถ่ายรูปมีผลมาก ฉันใช้แป้งไฮไลต์สีเขียวอ่อนกับสเปรย์มุกบางๆ เพื่อให้ผิวสะท้อนแสงในมุมที่น่ากลัว ผลสุดท้ายที่ชอบคือเมื่อคนมองแล้วรู้สึกเหมือนมีสิ่งมีชีวิตจากทะเลลึกกำลังหายใจอยู่ใกล้ๆ

เราเพิ่งรู้สึกว่ามันหนักแน่นขึ้นเมื่อเห็นภาพพิมพ์เก่า ๆ ที่ใช้สัญลักษณ์ของคธูลูเป็นจุดศูนย์กลางในนิทรรศการหนึ่ง สัญลักษณ์ของ 'คธูลู' ในบริบทดั้งเดิมมักเป็นตัวแทนของสิ่งที่ไม่อาจเข้าใจได้และความเป็นอื่นที่ยิ่งใหญ่กว่ามนุษย์ มันไม่ใช่แค่องค์ประกอบตกแต่ง แต่เป็นเครื่องหมายของความเล็กน้อยของมนุษย์เมื่อเทียบกับจักรวาล นั่นทำให้นักเขียนและศิลปินใช้สัญลักษณ์นี้เพื่อสื่อถึงความกลัวทางปรัชญา เช่น ความเป็นไปได้ที่โลกมีมิติที่เราไม่ตระหนัก ในแง่การใช้งานศิลป์ ผมชอบที่ศิลปินนำสัญลักษณ์มาเล่นกับสเกล แสงเงา และพื้นผิว เพื่อสร้างความรู้สึกไม่สบายตา บางครั้งสัญลักษณ์จะโผล่แบบไม่ชัดในฉากหลัง เพื่อบอกเป็นนัยว่ามีพลวัตที่เหนือการรับรู้ ขณะที่บางงานก็เอามาเป็นภาพเด่น จัดองค์ประกอบแบบซิมโบลิคเพื่อเน้นการล่มสลายของเหตุผล สิ่งที่ทำให้สัญลักษณ์นี้ทรงพลังคือการเปิดพื้นที่ให้ผู้ชมเติมความหมายเอง มากกว่าเป็นคำตอบสำเร็จรูป

แฟนเพลงแนวสยองขวัญต้องฟังตัวนี้! เสียงเพรียกจากคธูลูในตำนานเทพเจ้าเลวีอาธานนั้นมีเพลงประกอบอยู่จริง แถมยังสร้างบรรยากาศได้น่าสะพรึงกลัวแบบสุดๆ ลองนึกถึงช่วงที่ตัวละครหลักยืนอยู่กลางทะเลทรายตอนกลางคืน แล้วได้ยินเสียงกระซิบเบาๆ ที่ค่อยๆ ดังขึ้นจนแทบจะระเบิดหู มันช่างเข้ากับฉากเหลือเกิน เพลงที่ใช้ชื่อ 'The Call of Kthulu' โดยวงเมทัลชื่อดัง Metallica ก็เป็นหนึ่งในตัวอย่างที่หยิบเอาความลี้ลับของคธูลูมาผสมกับดนตรีจนเกิดเป็นความน่าสะพรึงกลัวแบบไม่เหมือนใคร เสียงกีตาร์ที่เหมือนกำลังครวญครางตามหาเหยื่อ ผสมกับจังหวะกลองที่หนักแน่นราวกับก้าวเท้าของสัตว์ประหลาด ทำให้เพลงนี้กลายเป็นเพลงโปรดของใครหลายคนที่ชื่นชอบเรื่องราวของ Cthulhu Mythos แต่ละเวอร์ชันที่นำเสนอเสียงเพรียกนี้ก็ต่างกันไป บางทีก็เป็นเสียงประสานที่ฟังดูน่าสะพรึง บางทีก็เป็นคำพูดที่ถูกบิดเบือนจนฟังไม่รู้เรื่อง แต่ทั้งหมดล้วนแล้วแต่สร้างอารมณ์ร่วมให้กับผู้ฟังได้อย่างดี ราวกับว่าเราเองก็กำลังได้ยินเสียงเรียกจากสิ่งนั้นอยู่จริงๆ

ลึกลงไปในโลกวรรณกรรมสยองขวัญ แนวเล่าเรื่องแบบ 'เสียงเพรียกจากคธูลู' ย่อมคุ้นเคยกับผลงานของ H.P. Lovecraft นักเขียนผู้บุกเบิกเรื่องราวเหนือธรรมชาติที่ผสานจินตนาการเข้ากับความกลัวสิ่งไม่รู้จักได้อย่างน่าทึ่ง ผลงานชิ้นนี้เป็นส่วนหนึ่งในจักรวาลคธูลูที่เขาสร้างขึ้น เล่าถึงอำนาจชั่วร้ายจากนอกโลกผ่านจดหมายและบันทึกของผู้พบเห็น Lovecraft ไม่เพียงแต่งเรื่องสยองขวัญธรรมดา แต่เขาสร้างตำนานที่เต็มไปด้วยความลึกลับของเทพเจ้าโบราณ สิ่งมีชีวิตจากมิติอื่น และความรู้ที่มนุษย์ไม่อาจเข้าใจได้เต็มภาคภูมิ สไตล์การเขียนของเขาเน้นบรรยากาศน่าหวาดหวั่นมากกว่าเลือดสาด ทำให้ผู้อ่านรู้สึกถึงความเลวร้ายที่ค่อยๆ คืบคลานเข้ามา แทบจะได้ยินเสียงเพรียกจากเงามืดจริงๆ

แฟนสยองขวัญอย่างฉันมักจะเล่าให้เพื่อนฟังว่า ‘Gyo’ คือประสบการณ์ที่ทำเอาใจเต้นไม่เป็นจังหวะ ภาพของปลาตัวเป็น ๆ เดินได้ด้วยเท้าโลหะ และกลิ่นเน่าที่กลายเป็นเทคโนโลยี มันไม่ได้แค่ชวนขนลุก แต่มันสะท้อนความรู้สึกว่าโลกธรรมดาอาจจะถูกสิ่งที่เข้าใจไม่ได้บิดให้ผิดรูปไปเลย ฉันชอบที่จุนจิ อิโตะเล่นกับความคลุมเครือระหว่างวิทยาศาสตร์กับหายนะเหนือธรรมชาติ ซึ่งเป็นแก่นของงานที่ได้แรงบันดาลใจจากคธูลู — ไม่ต้องมีเทพโบราณปรากฏตัวตรงๆ แต่ความรู้สึกถูกกลืนหายคือสิ่งเดียวกัน เวลาอ่านฉันมักจะจดจำฉากที่รายละเอียดเล็กๆ ถูกขยายจนกลายเป็นฝันร้ายจริงจัง งานเส้นมีพลังที่จะทำให้ฉากทะเลและศพเคลื่อนไหวในหัวผู้อ่านได้มากกว่าคำบรรยายยาว ๆ ถ้าอยากหาเรื่องที่ให้บรรยากาศคธูลูแบบญี่ปุ่นผสมสไตล์ body horror แบบสุดโต่ง ‘Gyo’ คือตัวเลือกแรกที่ฉันจะแนะนำให้หยิบมาอ่านก่อน นั่งในมุมมืด ดื่มน้ำเย็น ๆ แล้วเตรียมตัวให้พร้อมกับความอึดอัดที่ค่อยๆ เพิ่มขึ้น